zondag 3 januari 2021

Het naakte eiland


Ik was nog zo diep verzonken in mijn boek dat ik in de verte Goli Otok zag opdoemen toen ik na tien kilometer tegen de wind in fietsen over de Waddenzee uitkeek. Wat een boek. David Grossmans Het leven speelt met mij uit 2019 beschrijft de traumatische invloed van drie jaar werkkamp op drie generaties uit de familie van Vera Novak.

Goli Otok was het Adriatische Alcatraz, waarheen maarschalk Josip Broz Tito na de Tweede Wereldoorlog zijn politieke tegenstanders verbande. En politiek tegenstander kon je in één nacht slapen worden, zonder dat je er veel voor hoefde te doen. De roman van Grossman is gebaseerd op het leven van de joodse Eva Panic, die in 1951 op Goli Otok terechtkwam.

Vera Novaks man was oorlogsheld in Joegoslavië. Partizaan in de Tweede Wereldoorlog en na de oorlog werkzaam bij Tito’s ruiterij. Totdat hij in ongenade viel, omdat hij stalinist zou zijn. Erger kon niet in het communistische Joegoslavië van die tijd. Milosz pleegde zelfmoord in de gevangenis. Vera Novak mocht kiezen tussen vrijheid en werkkamp. Door wel of niet een verklaring te ondertekenen dat haar man schuldig was. Ze tekende niet. Met drie jaar Goli Otok tot gevolg.

Na haar vrijlating emigreerde ze met haar dochter naar Israël. Op haar negentigste verjaardag in 2008 ontstond een gesprek tussen Vera, haar dochter Nina en kleindochter Gili over wat er nu werkelijk gebeurd is. Ze reisden naar Kroatië en naar het gevangeniseiland in de Adriatische Zee. Gili legde alles vast op film. Steeds duidelijker werd het trauma van drie generaties, hoe het leven met mensen speelt.

Hoe het precies afloopt weet ik niet. Twintig pagina’s voor het eind ben ik gaan fietsen. Op de Waddendijk doemde even het naakte, rotsige Goli Otok op. Gelukig kreeg ik snel weer gewoon zicht op Rottumeroog. Vanavond lees ik het boek uit.

Erik de Graaf

PS: in 2009 maakten we op een vakantie in Kroatië met het hele gezin een uitstapje naar Goli Otok. Ik schreef er een paar stukkies over.