Indonesiëweigeraars in Veenhuizen

Veenhuizen staat de laatste maanden volop in de belangstelling. Eerst door de publicatie van Het pauperparadijs van Suzanna Jansen, later toen de gemeente Noordenveld bekendmaakte een plekje op de Werelderfgoedlijst te willen voor het Drentse gevangenisdorp.

Een paar weken geleden kreeg ik het bericht dat Adriaan "Bill" Goddijn op 82-jarige leeftijd was overleden. Bill had Veenhuizen op een andere manier leren kennen, namelijk als gevangenenkamp voor Indonesiëweigeraars. Militairen die wel de eigen landsgrenzen wilden verdedigen, maar het verdomden de Nederlandse orde overzee te herstellen. Om de vele weigeraars onder te brengen werd in september 1948 het kamp Bankenbosch in gebruik genomen. Bankenbosch was een open inrichting, die behoorde tot de gevangenis in Veenhuizen. Bankenbosch had bouwland en vee en werkplaatsen voor de productie van kleding, meubelen en brood. Het werk was gevarieerd en er waren veel mogelijkheden voor gemeenschappelijke activiteiten.

Ondanks hun gevangenschap en veel moeilijke momenten bewaren veel Indonesiëweigeraars goede herinneringen aan hun periode in Bankenbosch. Er was een uitgebreid verenigingsleven. Een voetbalclub bijvoorbeeld, die zelfs uitwedstrijden speelde. En een wandelvereniging, die in de wijde omgeving wandelde. De Indonesiëweigeraars in Bankenbosch vormden één grote familie, vertelde Bill me vorig jaar nog. “De weigering heeft me 3,5 jaar van mijn leven gekost, maar het was toch geen verspilde tijd. Ik was redacteur van een eigen kampblad De Schakel, ik heb veel getekend en geschilderd en ik was regisseur van de toneelvereniging in Bankenbosch.” Bill legde het leven van Veenhuizen vast in cartoons: van plattegronden tot het avondeten. "Ende vreest niet, Roffel is met U!" Roffel was de directeur van Bankenbosch.

Bill Goddijn werd in 1950 overgeplaatst naar de koepel in Haarlem. Hij was opstandig. Daaraan had hij ook zijn bijnaam Bill te danken. "Als je mijn naam niet weet noem je me maar Bill", had hij kort na zijn aankomst in Bankenbosch een officier toegebeten. Voor zijn collega-weigeraars bleef hij sindsdien (en tot op de dag van vandaag) Bill heten. In 1951 was door de onafhankelijkheid van Indonesië de grootste stroom Indonesiëweigeraars verwerkt. Bankenbosch werd in juli van dat jaar voor die categorie delinquenten gesloten. De toen nog in Bankenbosch verblijvende weigeraars werden overgeplaatst naar de gevangenis in het voormalige Duitse concentratiekamp Vught. Er zijn steeds minder weigeraars die er nog over kunnen vertellen.

Erik de Graaf