1989-2009: twintig jaar val van de Berlijnse Muur

De Deutsche Demokratische Republik bestaat al twintig jaar niet meer. In 1989 viel het doek voor de staat, die ik sinds 1979 tientallen malen bezocht. Als ze me er tenminste inlieten, wat niet altijd het geval was. Bijna elke keer verliet ik de DDR met een “dit was de laatste keer” op mijn lippen, maar altijd verlangde ik er weer snel naar terug.

De eerste keer dat ik de DDR bezocht was op een studiereis naar Oost-Berlijn, Weimar, Leipzig. Vanuit Weimar maakten we een excursie naar Buchenwald. Indrukwekkend om over het terrein van het voormalige concentratiekamp te lopen. Een tentoonstelling met veel nadruk op de misdadige rol van de grote Duitse bedrijven in het Derde Rijk was verhelderend, doordat ze informatie bood die ons in het westen graag werd onthouden. Ik was blij met die aanvulling, maar teleurgesteld dat ze naadloos overging in de staatspropaganda. De DDR presenteerde zich voortdurend als antifascistische staat. Ik wilde het graag geloven, maar iedere keer dat een kritische vraag over het reëel bestaande socialisme werd afgedaan met verwijzingen naar de verschrikkingen in het Derde Rijk, groeide mijn wantrouwen.

Gelukkig ontmoette ik al snel DDR-Bürger (meervoud), die zich compromisloos en vanuit een links perspectief kritisch met het socialisme in hun land bezighielden. Aan het begin van de jaren tachtig gebeurde dat vooral in vredesgroepen, later ontstonden ook milieu-, Derde Wereld-, vrouwen-, homo- en noem-maar-op-bewegingen. Al dan niet onder de dekmantel van de kerk. Voortdurend zochten ze contact met gelijkgezinden in het buitenland, ook in Nederland. Doel was uitwisseling van informatie, begrip voor elkaar en het afbouwen van vijandsbeelden van de Koude Oorlog. Vanaf het begin van de jaren tachtig steeg het aantal blockübergreifende contacten. Jaarlijks organiseerden we bijvoorbeeld kampjes op afgelegen campings in Tsjechoslowakije, Hongarije, Polen of de DDR. Zowel bij de wesssies als bij de ossies bleken de ingeprente vooroordelen overwinbaar. Er ontstonden jarenlange hechte vriendschappen.

De dissidenten van toen werden in 1989 de voortrekkers van de revolutie in de DDR, die Wende. Ze richten politieke bewegingen en partijen op toen dat nog gevaarlijk was. Alle ontwikkelingen van 1989, van Neues Forum tot aan de val van de Berlijnse Muur, zullen de komende maanden herdacht worden. Veel herinneringen zullen weer boven komen, ook bij mij. Ik zal er de komende maanden een aantal aan mijn blog toevertrouwen.

Erik de Graaf