REKRUTERING VAN EEN METAFOOR

Vorige week schreef ik hoe de "dissidente" Oost-Duitse dichter Sascha Anderson in 1985 een literaire solidariteitsverklaring voor een Nederlandse totaalweigeraar in de Amsterdamse Bijlmerbajes schreef. Zes jaar jaar later bleek dat hij tientallen jaren voor de Stasi had gewerkt. Hieronder volgt de licht aangepaste Nederlandse vertaling van 25 jaar geleden. Het is even taai, maar wel interessant in het licht van het Koude Oorlogsdenken:

REKRUTERING VAN EEN METAFOOR

onder de titel DE OORLOG VAN GISTEREN IS HET DRAMA VAN VANDAAG heb ik voor het westberlijnse stadstijdschrift zitty een langer artikel over acht mei geschreven. een datum, die vooral in westduitsland-1985 een conflict aanduidt, dat door het geklets van de partijen ommuurd is. zoals elke andere, een datum in de dossierkasten van de gedenkdagpolitici.

dan hoor ik plotseling over pieter van reenen, waarschijnlijk geen uniek geval, maar tenminste een echt mens, en het treft me meer dan het gejammer van de officiële organen over een raket meer of minder in het andere kamp. maar het andere schijnt een vacuüm in de eigen buik te zijn. houden we ons misschien aan het andere vast, alleen om niet te imploderen. rust en orde in de militaire opstelling, justitia in dienst van politiekfysieke reacties.

ik leef in de ddr, en ik zou in nederland niemand met mijn conflicten belasten, als niet pieter van reenen, de kwestie pieter van reenen, een component van mijn problematiek zou zijn. ik zelf ben nog nooit in nederland geweest, en wat ik over dit land weet, heb ik uit de cultuur. bijvoorbeeld het poetry international festival in rotterdam, met zijn fantastische functie, te vertalen, de poëzie van een vreemde taal in de poëzie van een andere taal, van vele andere. dit festival is voor mij een metafoor geworden voor nederland. Misschien dat de wens meer de vader van de gedachte was, maar ik heb deze metafoor tot nu toe steeds op het beeld van de hele maatschappij overgedragen. holland is voor mij een creatieve “tussen”ruimte, een leefbare differentie.

nu dus, op deze plaats, hoor ik over pieter van reenen, en het wordt me duidelijk hoe zich deze differentie, die ik liever dan elk duitsland op het ogenblik, heimat wilde noemen, in de patstelling van de vervlechtingen in een niemandsland verandert, omdat het gewoonweg niet in staat lijkt, zich buiten het familiegraf der systemen te houden. en zo wordt de kwestie pieter van reenen tot katalysator voor het selectieve ageren van duitse rechters, die de utopie van een “nagekomen” generatie smoren in de van macht gemaakte vergulden cellen van haar paranoïa. en daar wordt de kwestie pieter van reenen de zwarte metafoor voor het zelfbesef van een natie, dat in het systeemdenken haar identiteit verliest. een direct gevolg van het bekend worden van de kwestie pieter van reenen in de ddr zou zijn, dat de autoriteiten tegen hen die hier weigeren zeggen: zolang het westen zijn weigeraars opsluit, moeten wij het ook doen.

ik echter vat juist nu elke weigering op als, zoals ik zei, productieve tussenruimte. in deze zin vertaalt pieter van reenen met zijn beslissing de militaire dienst te weigeren, hollands zelfbewustzijn, en de justitie bewijst slechts haar functioneren als rader in het mechanisme van het duits-duitse volkstuintje.

s. anderson 9.4.85