Moorsoldatenlied

Een dag na de Rijksdagbrand op 27 februari 1933 werd hij gearresteerd. Wolfgang Langhoff was acteur bij de Städtische Bühne in Düsseldorf, maar als lid van de Duitse communistische partij verzorgde hij ook culturele programma's voor de partij. Dat de nazi’s hem als ze maar even de kans kregen te grazen zouden nemen wist hij zelf ook, maar de kans om er op tijd tussenuit te knijpen kreeg hij niet.

Na een paar dagen in een politiecel en een paar maanden in een gevangenis in Düsseldorf werd Langhoff in juli 1933 overgebracht naar het concentratiekamp Börgermoor, een van de Emslandkampen net over Duitse grens ter hoogte van Groningen en Drenthe. Vijf verschrikkelijke maanden bracht hij door in Börgermoor. Vernedering en marteling waren aan de orde van de dag. En onmenselijk zwaar werk bij de ontginning van het veen in het Duits-Nederlandse grensgebied.

Om het moreel op peil te houden zongen de gevangenen van Börgermoor veel. Op een theatervoorstelling onder de cynische naam Zirkus Konzentrazani klonk in augustus 1933 voor het eerst het Moorsoldatenlied, dat door Langhoff en zijn medegevangene Johann Esser was geschreven. Rudi Goguel was verantwoordelijk voor de muziek.

Zestien zangers van een arbeiderskoor uit Solingen, allemaal gevangen in Börgermoor, zongen met spaden over hun schouders het lied over hun gevangenschap en het zware werk in het veen. Al na één keer luisteren zongen duizend gevangenen het refrein mee. Het lied kende een optimistisch slot: 

“Ewig kann’s nicht Winter sein. 

Einmal werden wir froh sagen: 

Heimat, du bist wieder mein!” 

Twee dagen na de premiere werd het Moorsoldatenlied door de SS verboden. Ondanks het verbod bleef het lied een enorme steun voor de gevangenen in de kampen. Door overgeplaatste en vrijgelaten gevangenen werd de tekst zich over heel Duitsland verspreid. In 1935 bereikte het verhaal de naar Londen uitgeweken Duitse componist Hanns Eisler, die het bewerkte voor de zanger Ernst Busch, waardoor het Moorsoldatenlied internationaal bekend werd.

Wolfgang Langhoff werd overgeplaatst naar een kamp in de buurt van Leipzig. Daar werd hij in juni 1934 onverwachts vrijgelaten. Enkele maanden later vluchtte hij naar Zwitserland. In 1935 beschreef hij zijn ervaringen in een van de eerste Duitse concentratiekampen in het boek Die Moorsoldaten, dat ik vandaag herlas. 

Het Moorsoldatenlied blijft indrukwekkend, ook nu nog. Na de Tweede Wereldoorlog is het Moorsoldatenlied nog tientallen keren opgenomen, in het Duits en in andere talen. Hieronder nog een recente, "rockige" versie van de band Die Toten Hosen.

Erik de Graaf