De Bismarck op de Elbe bij Hamburg

In maart 1922 waren kapitein Marten Toonder senior en zijn vrouw Tine een paar dagen samen in Hamburg. Kort verlof voordat hij naar Zuid-Amerika zou vertrekken. De kinderen waren thuis. Marten junior was tien, Jan Gerhard acht. Vanuit een hotel aan de Elbe stuurden vader en moeder Toonder een prentbriefkaart van de Elbschloss Brauerei in Hamburg-Nienstedten naar huis. Onder de aanhef “lieve jongens” schreven ze hun kinderen dat ze zaten te wachten tot de Bismarck, het grootste passagiersschip ter wereld, over de Elbe voorbij zou komen.

De Bismarck werd in 1914 door de Hamburger scheepswerf van Blohm & Voss gebouwd. Als laatste van drie oceaanreuzen in opdracht van de HAPAG, de Hamburg-Amerika Pakketvaart. De Bismarck volgde op de Imperator en de Vaterland. Ronkende namen in het tijdperk van het Duitse verlangen naar Weltpolitik. Keizer Wilhelm II doopte de Bismarck in juni 1914 onbedoeld. Eigenlijk zou een kleindochter van de vernoemde rijkskanselier dat doen, maar zij gooide jammerlijk mis. De keizer greep resoluut naar de champagnefles om de romp nog net op tijd te raken. Dat was een voorwaarde voor een behouden vaart.

Veel vaart zat er echter niet in tot 1922. Zes weken later brak de Eerste Wereldoorlog uit en de keizer vond zijn marinevloot even boven de passagiersschepen gaan. Het afbouwen van de Bismarck werd gestaakt. Samen met de Imperator lag het in de oorlogsjaren op betere tijden te wachten. De Vaterland lag in die jaren in New York aan de ketting. In 1917 werd het schip door de Amerikanen in beslag genomen en als Leviathan gebruikt om troepen naar Europa te verschepen. Na de Eerste Wereldoorlog werden de Imperator en de Bismarck in het kader van de herstelbetalingen aan Groot-Brittannië toegewezen. De Bismarck moest echter eerst worden afgebouwd. Het duurde nog drieënhalf jaar voordat de Bismarck Hamburg kon verlaten.

De Toonders waren op 28 maart 1922 getuigen van een gedenkwaardige uitreis. Op die eerste proefvaart liep het schip nog bijna in de Elbe vast in de modder, maar het kon uiteindelijk vlot worden getrokken. In mei 1922 vertrok de Duitse Bismarck herdoopt als Britse Majestic voor de White Star Line vanuit Southampton naar New York.

Erik de Graaf
(met dank aan Antoon Bosselaers voor de reactie op de passage over de prentbriefkaart uit mijn boek)