De schaduwkant van de kerk

Toen ik jaren geleden op een zonnige zondag door Zuurdijk fietste werd ik verrast door vrolijke klanken op het kerkhof. Een bandje speelde volksmuziek en tussen de graven aan de zonkant van de kerk werd gedanst. Zuurdijk vierde feest. Daar was ook reden voor, want dorpsgenoot Joapke had een wedstrijd gewonnen.

Joapke leefde halverwege de negentiende eeuw als wees in het armenhuis in Zuurdijk. Hij ging naar de school naast de kerk, maar was ongetwijfeld vaak afwezig als er werk was bij de boeren in de omgeving. Leerplichtambtenaren bestonden nog niet en landarbeid was Joapkes toekomst. Voor en na schooltijd speelde hij met klasgenoten rond de kerk. Een van hen was Geuchien Zijlma, de jongste zoon van een rijke herenboer bij Zuurdijk. Arm en rijk zaten in één schoolklas en speelden samen op het schoolplein. Over Joapke is verder niet veel bekend. Over Geuchien Zijlma des te meer. Hij werd landbouwer op een familieboerderij bij Zuurdijk en in 1877 op Nieuw Zeeburg in de gloednieuwe Westpolder. Zijlma was herenboer in de “gouden eeuw” van de Groningse landbouw, maar ook bestuurder van het waterschap, van de gemeente Leens, van de provincie Groningen en liberaal Eerste en Tweede Kamerlid in Den Haag.

Aan het eind van zijn rijke leven schreef Zijlma een boekje over zijn jeugd. Hij vertelde hoe de dorpsjongens rond 1850 opschepten over de prachtige graven, waarin hun voorouders aan de rijke zonnige zuidkant van de kerk begraven lagen. Eén jongetje hield zich stil. Joapke uit het armenhuis. Voor een grafsteen voor zijn ouders was geen geld geweest. Zij waren begraven aan de koude, arme noordkant van de kerk. Zonder steen, zoals dat vaak gebeurde. Nog steeds lijkt het op veel kerkhoven alsof er aan de noordkant bijna niemand is begraven.

Mooi dat Joapke van de schaduwkant juist door Zijlma’s jeugdherinneringen aan de vergetelheid werd ontrukt. In 2009 kreeg het plan voor een monument voor de vergeten doden van Zuurdijk de meeste stemmen in een wedstrijd van de Stichting Oude Groninger Kerken. Sindsdien vertelt Geuchien Zijlma het verhaal van zijn klasgenootje Joapke op één fiere steen aan de verder lege, arme schaduwkant van de kerk in Zuurdijk.

Erik de Graaf

Otto Kalkhoven fotografeerde de begraafplaats aan de noordkant van de kerk van Zuurdijk.