Capelle: het einde van een dorp (1953)

Op 4 februari 1953, volgende week 55 jaar geleden, meldde Het Vrije Volk een wonderbaarlijke redding. Jacob van Mourik en zijn zoon Stoffel uit het Zeeuwse gehucht Capelle bij Zierikzee waren op vlotten van wrakhout door een gat in de dijk de Oosterschelde opgespoeld om tien uur later bij Wemeldinge op Noord-Beveland aan te landen.

Het was gebeurd in die rampnacht van 31 januari op 1 februari. Vliegende storm met uitschieters tot windkracht 11, draaiend vanuit noordnoordwest, deed het water razendsnel stijgen tot het de oude zeedijken overstroomde en wegsloeg. Het Vrije Volk berichtte enkele dagen later dat vader en zoon Van Mourik in Goes in veiligheid waren. De rest van het gezin was in Capelle verdronken, net als nogeens 38 van de honderd dorpsbewoners. De ramp maakte een einde aan het bestaan van Capelle, dat in enkele eeuwen van strijd tegen het water al van kerkdorp tot kerkloos gehucht was geworden.

Een Reconstructiecommissie besloot in de loop van 1953 het verwoeste gehucht niet te herbouwen, maar te "bevriezen". Slechts twee overeind gebleven huizen en enkele boerderijen in de omgeving mochten worden behouden. Verder was Capelle voorgoed slachtoffer van de zee. Op het kerkhof staat nog wel een monument voor de 42 verdronken inwoners van een verdronken dorp.

Gelukkig is de ene storm de andere niet en zijn na 1953 maatregelen genomen om een herhaling te voorkomen. Maar de volgens het KNMI te verwachten zuidwester storm wakkert wel de herinnering aan. Storm en herinnering vormen een combinatie, waarvan het Zeeuwse deel van mijn familie lang onrustig werd.

Erik de Graaf

Nieuwe burgemeester maakt kennis

Marijke van Beek, de nieuwe burgemeester van Eemsmond, is op kennismakingsronde door haar gemeente. Vandaag en volgende week zaterdag doet het complete College van B&W in een fraaie ouderwetse bus twaalf dorpskernen aan.

Vanochtend stond het gezelschap te kleumen op de winderige parkeerplaats bij het voetbalveld in Warffum, waar juist op dat moment ook het vertrekpunt was van Warffum D1 naar het zaalvoetbaltoernooi in Uithuizen. Mijn kennismaking had ik in september al als voorzitter van de vertrouwenscommissie gehad, maar een beetje bijpraten over haar eerste ervaringen in Eemsmond was leuk. Doordat ik als raadslid ben teruggetreden hadden we elkaar alleen bij haar aantreden nog maar heel kort gesproken. De glastuinbouw bij Oudeschip werd toch weer een gesprekspunt. Ik hou mijn standpunt dat het project kansloos is overeind. De nieuwe burgemeester is uiteraard nog vol goede moed, net als de vorige nieuwe burgemeester zes jaar geleden.


Ondertussen deden mijn zaalvoetbalcracks zich te goed aan de Groninger koek en de Belgische chocola in de bus. Bij het afscheid ging Warffum D1 op de foto met het voltallige college. Met veel succeswensen vertrokken we naar Uithuizen, waar we twee mooie overwinningen behaalden (tegen Noordpool en TEO) en een lullige nederlaag (tegen Corenos) leden.

Erik de Graaf

Het burgemeestersreferendum voorbij

Na het mislukte burgemeestersreferendum in Utrecht bleek de Slag om de Lichtstad gisteren ook niet meer dan een slag in de lucht. Nog geen kwart van de Eindhovenaren nam de moeite naar het stemhokje te gaan, waardoor niet aan de 30%-eis werd voldaan. De strijd mét de Domstad, waar in oktober slechts 9% meedeed, werd gewonnen (1-0). De sfeer van de campagne leek me, gezien vanuit het hoge noorden gezien, in Eindhoven een stuk beter dan in Utrecht (2-0). Maar daarmee zijn de winstpunten wel genoemd. Ik verbaas me over de tevredenheid, ook op de Planeet GroenLinks bij René Kerkwijk, over de afloop.

Het burgemeestersreferendum is voltooid verleden tijd. Thom de Graaf, de referendumgoeroe van weleer, stelde vorige week al dat het experiment mislukt was. Minister Ter Horst concludeerde gisteren dat er maar een eind aan de referenda moet komen. Bij Pauw & Witteman zei ze gisteravond dat een van de problemen is dat de kandidaten geen politiek programma kunnen (of zelfs mogen) presenteren. Na schade en schande is men daar nu blijkbaar eindelijk achtergekomen.

Als fractievoorzitter van GroenLinks in Eemsmond heb ik tweemaal een burgemeestersprocedure van nabij meegemaakt. De eerste keer was in 2001, net in de periode dat het wetsvoorstel over de burgemeestersbenoeming in de Eerste Kamer werd behandeld. Leo Platvoet, toen nog senator, legde het GroenLinkse standpunt aan de gemeenteraadsfracties voor. GroenLinks was (en is hopelijk nog steeds!) voor een door de raad gekozen burgemeester. Dat was in het verkiezingsprogramma vastgelegd. De fractie in de Eerste Kamer keerde zich tegen het burgemeestersreferendum: "een verkiezingscampagne tussen twee personen veronderstelt dat er ook iets te kiezen valt, dat de burgemeester in een positie is om gemeentelijk beleid te maken. En dat is niet zo, en dat moet ook zo blijven. De macht hoort te liggen bij de gekozen volksvertegenwoordiging".

Blijkbaar wordt nu ook door De Graaf (Thom dus) en Ter Horst ingezien dat dat een levensgroot obstakel is voor het welslagen van het burgemeestersreferendum. Het is goed dat er een eind aan de "fopspeen" komt. Ook om redenen die ik eerder deze maand in mijn blog noemde. De relatieve tevredenheid over Eindhoven is waarschijnlijk een laatste stuiptrekking.

Erik de Graaf

Kritische wandelaars

De Stichting Oude Groninger Kerken zocht vijftig vrijwilligers om mankementen op zes wandelroutes te controleren. Zijn de paden nog goed begaanbaar? Staan alle routebordjes er nog? De voorbereiding op het nieuwe seizoen is al in volle gang.

De belangstelling was groot. Ruim driehonderd kritische wandelaars meldden zich om de paden bij onder andere Vierhuizen, Pieterburen, Woltersum en in het Westerkwartier vóór 10 maart te inspecteren. Stuk voor stuk Middeleeuwse juwelen in eeuwenoud Gronings landschap. Een prachtige combinatie voor alle jaargetijden.

De Stichting Oude Groninger Kerken beheert 58 unieke monumenten, "juwelen op de klei". Een ervan is deze dertiende eeuwse kerk op de wierde van Westeremden. Ook zo'n wandeling waard.

Erik de Graaf

All you need is beat. Opstand in de DDR

Op een zondagavond aan het eind van oktober 1965 demonstreerden 2500 jongeren in het centrum van Leipzig. Niet voor hogere lonen, niet voor meer reismogelijkheden (Leipzig lag toen tenslotte in de DDR), maar tegen het verbod op beatmuziek. Enkele weken eerder had de Leipziger afdeling van de SED, de Oost-Duitse communistische partij, ruim veertig plaatselijke beatgroepen aan banden gelegd. Door de beat te verbieden hoopten de grijze partijfunctionarissen het gevaar van de westerse, lees: niet-socialistische, decadente “on-cultuur” te keren.

Eerder hadden de partijkaders de beat getolereerd, zelfs gestimuleerd. Op het Deutschlandtreffen, een jongerenmanifestatie in mei 1964, swingde Oost-Berlijn op vele hoeken en pleinen. Ruim een half miljoen Oost-Duitse jongeren en nog enkele tienduizenden uit West-Berlijn en de Bondsrepubliek, dansten op de muziek van talloze bands. Volgens de partijkrant Neues Deutschland toonde de jeugd "haar gezonde verhouding tot hun socialistische staat". Geen vuiltje aan de lucht. Het experiment kreeg een enthousiast vervolg. De aanvankelijk alleen voor het Deutschlandtreffen bedoelde radiozender DT64 vulde vanaf juni 1964 dagelijks de ether met jongerenthema’s en beatmuziek.

Het Deutschlandtreffen en DT64 vormden de springplank naar het kortstondige succes voor veel Oost-Duitse bands. Eén van de topacts waren The Butlers uit Leipzig. De band was voortgekomen uit het al in 1957 opgerichte Klaus Renft Combo, dat al vroeg met het Amerikaanse virus rock & roll was besmet. De Butlers ontwikkelden zich in de korte culturele lente tot cultband. Ze maakten LP’s en toerden door de DDR. Maar de nieuwe vrijheid ging voorbij. De eerste tekenen daarvan werden al zichtbaar in het najaar van 1964, nadat in de Sovjetunie de grauwe Leonid Brezhnev de macht van de ietsjes frivolere Chroetsjov had overgenomen. In 1965 stapte de Oost-Duitse communistische partij over op een anti-beat-koers. Oost-Duitse "beatfans" werden weer als vanouds a-sociale nietsnutten. De klanken zelf werden door de partijleiding "hottentottenmuziek" genoemd. De beat was weer levensgevaarlijk, want Amerikaans en kapitalistisch. In oktober 1965 werden de Butlers, samen met een veertigtal andere bands verboden.

In het centrum van Leipzig demonstreerden die zondagavond 2500 jongeren vóór de beat en tegen het verbod. Het kostte de politie 20 minuten om de Beat-Aufstand de kop in te drukken. Er was haast bij, want dezelfde middag voetbalde de DDR in hetzelfde Leipzig tegen Oostenrijk (uitslag: 1-0). Er waren 279 arrestaties. Ruim 160 personen werden veroordeeld tot gevangenisstraffen, tot tewerkstelling in de bruinkoolmijnen of tot heropvoedingsgestichten. Met de beat is het nooit meer goed gekomen in de DDR. De Butlers werden in de jaren zeventig weer Renft Combo, maar leefden van verbod naar verbod. Na de val van de Muur speelden ze weer samen (zie foto). De dood van drie bandleden binnen een jaar maakte vorig jaar een eind aan het bestaan van een Oost-Duitse rocklegende. Hoewel, legendes sterven niet.

Erik de Graaf

Van Lauwerzee tot Dollard tou

Drieduizend Groningers hebben zich aangemeld om zich vanavond op de Grote Markt in Stad in het Guiness Book of Records te zingen. Uit volle borst zal om half acht het Grunnens Laid opklinken. "Van Lauwerzee tot Dollard tou". RTV-Noord zal de recordpoging rechtstreeks uitzenden.

Radio Noord meldde vanochtend dat 91% van de Groningers op de hoogte is van het bestaan van een Gronings volkslied. Dat was gebleken uit een peiling van het onderzoeksbureau AHA! Ruim 70% van de Groningers kon het lied volgens AHA! ook daadwerkelijk zingen, al ging het soms maar om een paar regels. Opvallend was dat ook jongeren veel waarde aan het Groningse volkslied hechten. "Ain pronkjewail in golden raand is Stad en Ommelaand".

In april woon ik 23 jaar in Groningen. Eerst zes jaar in Stad, daarna al 17 in Ommelaand. In die tijd ben ik verknocht geraakt aan Groningen met zijn rust en ruimte, zijn prachtige vergezichten en luchten, zijn oeroude cultuurhistorische landschappen, zijn wierden, zijn dijken en natuurlijk het wad.

Taal, tijd en ruimte zijn volgens de naar Amsterdam "geëmigreerde" oer-Groninger Aafke Steenhuis bindende factoren. Ik voel die band heel sterk na een kleine kwart eeuw Groningse klei. De band van de taal voel ik helaas alleen passief. Ik versta het goed, hoef niet meer vertwijfeld te kijken als ik aangesproken wordt in "de aardse, compacte plattelandstaal", waarin je "zo treffend de verstrengeling van leven en dood, heden en verleden, schepping en vernietiging, verlangen en gemis kunt uitdrukken" (ook van Aafke Steenhuis). Ik ben weleens jaloers te merken hoe goede vrienden wonen in hun Groningse taal. Dat is het laatste stukje waardoor ik geen hele echte Groninger zal worden.

Erik de Graaf

Voor de liefhebber het Grunnens Laid in een uitvoering van Eddy Koekkoek.

Heinrich Zille 150! Ik over een eeuw

Tegen een blinde muur aan de (toen nog) West-Berlijnse Marheinekeplatz zag ik ooit een reusachtige tekening van het Berlijnse volksleven in de jaren twintig. Onder de kleurige afbeelding stond de naam van de oorspronkelijke kunstenaar: "Heinrich Zille: 10.1.1858 - 9.8.1929". De Berlijnse volkstekenaar en was toen net vijftig jaar dood.

Vandaag is het precies 150 jaar geleden dat graficus, lithograaf, schilder, tekenaar en fotograaf werd geboren. Hij groeide in armoede op, werkte jarenlang in een foto-atelier, maar kwam pas goed aan zijn eigen werk toe toen hij rond zijn vijftigste werkloos werd. "Ga liever de straat op. Kijk om je heen en teken", had zijn leermeester hem ooit gezegd. Zijn sociaal-kritische weergave van het Berlijnse leven van het late keizerrijk en de Republiek van Weimar sloeg in als een bom. "Moeder, als ik wil kan in bloed in de sneeuw spugen", zegt een meisje op een van Zilles tekeningen trots tegen haar moeder. De heersende klasse vond het maar niks. "Die kerel ontneemt ons alle levensvreugde", becommentarieerde een officier uit het keizerrijk een Zille-tentoonstelling.

In het Nicolaïviertel in het centrum van Berlijn wordt vandaag een standbeeld van Heinrich Zille onthuld. De Berliner Morgenpost toont op haar website een reeks tekeningen en foto's van de meester. En de Akademie der Künste organiseert een tentoonstelling van zijn werk.

En ik sta vandaag even stil bij Heinrichs verjaardag, zoals ik dat jaarlijks doe sinds ik in 1979 de muurschildering op de Marheinekeplatz zag. Al die tijd al is hij op de dag af een eeuw ouder dan ik. Proost!

Erik de Graaf

Wildplassers

Hondenpoep staat al jaren in de top 10 van ergernissen. Het stinkt, het is smerig en onhygiënisch. En wie heeft er nog nooit hondenstront met een stokje uit het profiel van zijn schoenzolen moeten peuteren? Over pies hoor je maar zelden. Je ziet het niet, je ruikt het minder en het blijft niet onder je schoenen plakken.

Toch kan ook plas mateloos irriteren. Tegen de gevel van het Koninklijk Atheneum in Antwerpen zag ik vandeweek een oproep aan de wildplassers: "geen plas tegen onze klas". Met een vriendelijk bedankje van de leerlingen.

Erik de Graaf

Leve het anarchisme! De fabel van Van Ostaijen

Boem - paukenslag - boem, dacht ik toen ik vorige week de menukaart van het Antwerpse café Quinten Matsijs las. Dit was niet alleen de stamkroeg van Willem Elsschot (1882-1960) en Jos Vandeloo (1925) geweest. Hier was ook Paul van Ostaijen (1896-1928) langsgekomen.

Wat heet langsgekomen. De kaart suggereert dat hij hier een steen door de ruit heeft gegooid. "Leve het anarchisme", riep hij erbij. Ik las nog wat van de gedichten, die bij onze tafel hingen. Elsschots bekende "Mijn moeder" en het mij onbekende "Quinten Matsijs" van Jos Vandeloo uit de bundel Antwerpen, liefdesgedichten voor een stad. Ondertussen vertelde ik mijn vrouw het verhaal over Het Huwelijk van Elsschot met één van de mooiste zinnen uit de Nederlandse literatuur: "want tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren".

"Door welk raam gooide Van Ostaijen zijn steen?", vroeg ik de ober bij het afrekenen. "Ach, da's 'n fabel", antwoordde hij zachtjes, alsof de anderen het niet mochten horen. "Maar Elsschots stamcafé was dit wel", voegde hij eraan toe. Gelukkig maar, dacht ik. Anders zou ik nog gaan twijfelen of ik hier wel was.

Erik de Graaf

Burgemeestersreferendum mislukt

Ralph Pans, verliezend kandidaat bij het Utrechts burgemeestersreferendum, heeft een boekje geschreven over de campagnetijd in het afgelopen najaar. De slag om de Domstad heet zijn terugblik. Die komt pas morgen uit, maar wordt al wel uitgebreid in de kranten besproken.

Ik heb het boekje uiteraard nog niet gelezen, ga dus af op voorbeschouwingen in NRC en De Volkskrant. Wat me verbaast is de verbazing op de mislukking van het project. Zeker een VNG-kanon als Pans had de farce toch aan moeten zien komen. Een raadplegend referendum tussen twee burgemeesterskandidaten is al vaak een "fopspeen" genoemd. Een campagne kan alleen maar uit loze beloften bestaan, want niet de burgemeester bepaalt het beleid of de agenda in een gemeente. Dat doet het hoogste orgaan, de gemeenteraad. Als de burger iets voorgelegd wordt moet het wel ergens over gaan. Anders kun je beter de door de burgers gekozen raad (als het goed is toch een afspiegeling van de bevolking!) laten kiezen.

Los van principiële bezwaren tegen het raadplegend referendum was ik aanvankelijk wel benieuwd naar de uitkomst van het Utrechtse gevecht. Juist omdat het tussen twee partijgenoten ging viel er nu misschien echt iets te kiezen, dacht ik. In voorgaande burgemeestersreferenda ging het meer om de politieke kleur dan om de persoon. In Vlaardingen, van oudsher een rode stad, kon de PvdA-kandidaat bijna niet verliezen van een CDA'er. "Ik ken de man niet, maar hij is van de PvdA", herinner ik me nog een stemverklaring van een Vlaardingse kiezer. In Delfzijl speelde zich later hetzelfde af. Een VVD'er was bij voorbaat kansloos tegen een PvdA-kandidaat. In Delfzijl ging het mis tussen de kandidaten, die elkaar tijdens de campagne nauwelijks nog onder ogen konden komen. Dat lag deels aan de weerbarstige politieke cultuur in de noordelijke havenstad, maar ook aan het ongelukkige referendum. Maar de benodigde opkomst van 30% werd tenminste nog gehaald.

Het Utrechtse "circus" liep faliekant mis. Negen procent nam de moeite te kiezen en uiteindelijk besloot toch de raad. Op 23 januari volgt een volgende poging als in Eindhoven twee PvdA-kandidaten de Slag om de Lichtstad uitvechten. Volgens staatsrechtgeleerde Elzinga kan dat niet anders dan een nieuw drama worden. De burgers willen echt iets te kiezen hebben, zei hij al in december op de radio. Ik geloof er niets van dat het ineens een groot succes zou worden als de kandidaten van verschillende politieke kleur zouden zijn. Het middel slaat gewoon niet aan. De burgers willen de keuze best door de door hen gekozen raad laten maken.

Erik de Graaf

GraafWerk in uitvoering

Het is vandaag 5 januari 2008. Bijna twee jaar geleden startte ik mijn politieke weblog als GroenLinks gemeenteraadslid in het Noord-Groningse Eemsmond. Met enige regelmaat noteerde ik mijn belevenissen als lokaal politicus, totdat ik eind oktober 2007 na zeven jaar afscheid nam als raadslid. Sindsdien ligt die weblog stil. Op afscheid volgt afstand nemen.

Een aantal maanden vóór de start van mijn lokaalpolitieke weblog begon ik Werk in Uitvoering. Als een soort kladblok bij mijn website als historicus. Met wat minder regelmaat, maar toch geregeld, schreef ik daar "stukkies" over geschiedenis, politiek, cultuur en literatuur. Niet te zwaar, niet hoogdravend, maar luchtigjes en vooral tussen de bedrijven door. Over een busramp bij Ranum in 1940 bijvoorbeeld. Over het herstel van de wierde Helwerd bij Rottum. Of over de dood van een vriend in een Stasigevangenis in 1981.

De "stukkies" waren best aardig. De vorm als aanhangsel van mijn website beviel me echter niet. Vanaf vandaag vertoon ik mijn opgravingen op deze weblog. Met enige onregelmaat, zoals ik nu al realistisch vrees. In de blog GraafWerk worden bovendien de thema's van de bovenbeschreven inspanningen gecombineerd. Na zeven jaar politiek valt het niet helemaal mee mijn mond te houden over ontwikkelingen in mijn naaste omgeving..

Dames en heren! Ik hef het glas en verklaar deze nieuwe weblog FEESTELIJK voor geOPENd!

Erik de Graaf