1947: cellentekort door Indonesiëweigeraars

Duizenden dienstplichtigen verdomden het tussen 1946 en 1949 als soldaat naar Nederlands-Indië te vertrekken om tegen de Indonesische vrijheidsstrijders te vechten. Ze werden na een korte of langere onderduikperiode door de marechaussee gearresteerd en overgebracht naar een speciaal militair kampement in het Zuid-Hollandse Schoonhoven, dat de veelbetekenende naam Depot Nazending Nederlands-Indië droeg. Doel van het Depot was de weigeraars onder druk en zelfs intimidatie zover te krijgen dat ze zich alsnog “vrijwillig Indië-bereid” verklaarden. Het aantal aanvankelijke weigeraars, dat “vrijwillig of onvrijwillig” alsnog naar Indië vertrok, is vermoedelijk een veelvoud van de ruim 4000 veroordeelde volhouders.

De volhardende Indonesiëweigeraars werden voor de in Indië-desertiezaken gespecialiseerde Kamer van de Krijgsraad te Velde West in Rotterdam gebracht. Zolang er Nederlandse troepen in Indië vochten werden ze veroordeeld tot een lange gevangenisstraf. Het Openbaar Ministerie had een strafplafond van vier jaar (48 maanden) geadviseerd volgens een eenvoudige rekensom:
• Gemiddeld (verwacht) verblijf van militairen in Indië = 30 maanden
• 50% toeslag = 15 maanden
• afgerond naar boven op een heel jaar = 3 maanden

Het Openbaar Ministerie wilde voorkomen dat de weigeraars eerder in het maatschappelijk leven terugkeerden dan de militairen, die hun dienstplicht “netjes” hadden vervuld. Over het algemeen hebben de militaire rechters van de Krijgsraad zich aan dat advies gehouden. Alleen in bijzondere tijden, bijvoorbeeld ten tijde van de eerste politionele actie ging de strafmaat omhoog (evenals het aantal weigeraars overigens). Bij de troonsbestijging van koningin Juliana in september 1948kreeg een aantal weigeraars strafvermindering op voorwaarde dat ze (een deel van) hun militaire dienstplicht zouden nadienen. Na de soevereniteitsverklaring van de Republiek Indonesië in december 1949 daalden de straffen geleidelijk. Men bleef echter vervolgen zolang zich dienstweigerzaken voordeden. De laatste Indonesiëweigeraar werd in 1957 gearresteerd na een onderduikperiode van negen jaar. Hij kreeg slechts vier maanden gevangenisstraf.

Na hun veroordeling werden de Indonesiëweigeraars van Schoonhoven overgeplaatst naar gangbare, niet-militaire gevangenissen in onder andere Rotterdam, Den Haag, Haarlem en Vught. Door het grote aantal veroordeelde militairen ontstond halverwege de jaren veertig een nijpend cellentekort. In hechte samenwerking zochten de ministeries van oorlog en Justitie naar extra “opbergruimte”. In april 1947 werd daarvoor een speciale strafgevangenis voor militairen in Fort Spijkerboor in Noord-Holland geopend. Vanaf april 1948 werden de weigeraars ook in kamp Bankenbosch in het Drentse Veenhuizen ondergebracht.

Erik de Graaf

PS: wie weet wie de Indonesiëweigeraar op de foto is, die in de jaren tachtig terug naar Spijkerboor ging, mag het me laten weten!