Deserteren: jezelf de woestijn insturen

Alfred Andersch werd in 1933 tweemaal door de nazi’s gearresteerd. De eerste keer zat hij vier maanden gevangen in het concentratiekamp Dachau. De tweede keer liep het met een sisser af, omdat hij een alibi goed had voorbereid. Maar twee keer binnen een jaar was “te veel van het goede” voor Andersch. Hij besloot zijn activiteiten voor de communistische jeugdbond op een laag pitje te zetten. “Ik antwoordde op de totalitaire staat met totale introversie”, schreef hij in 1952 in Kirschen der Freiheit (Kersen van de vrijheid).

Aan de Wehrmacht ontkwam Andersch echter niet. Vanaf 1940 diende hij als dienstplichtig soldaat in Frankrijk, Denemarken en Italië, waar hij zijn “totale introversie” in feite voortzette. Hij baalde van zijn collega’s, “omdat hij van zijn kameraden hield, die door hen waren gedood” (hij bedoelde zijn communistische kameraden) en zocht voortdurend (maar meestal tevergeefs) de afzondering binnen de troepen. Regelmatig had hij de gedachte om te deserteren verdrongen, maar in het voorjaar van 1944 zag hij geen andere mogelijkheid meer.

Op 6 juni 1944 verliet hij zijn legeronderdeel op een fiets. Hij deserteerde, "stuurde zichzelf de woestijn (the desert) in", zoals hij het in Kirschen der Freiheit noemde. Voor Andersch was de woestijn een prachtig Italiaans landschap. Eerst verborg hij zich een poosje in een Italiaans bos. Hij vond er een wilde kersenboom, laafde zich aan de kersen. Het waren kersen van de vrijheid.

Voor Andersch was de desertie van 6 juni zijn “ganz kleiner privater 20. Juli”, een verwijzing naar de dag van de mislukte aanslag van Stauffenberg op Hitler in de zomer 1944. Na een een poosje goed kersen te hebben gegeten liep Andersch over naar de Amerikanen. Tot aan het einde van de oorlog was hij krijgsgevangene in Louisiana en Rhode Island in de Verenigde Staten. Na 1945 leefde hij als schrijver in West-Duitsland en Zwitserland.

Erik de Graaf

Vorige jaar schreef ik al eens eerder over Duitse deserteurs