Zoektocht naar een Leninhorloge

Het Nationaal Historisch Museum van Slovenië heeft een Leninhorloge in haar collectie. Op de wijzerplaat staat het portret van de communistische voorman afgebeeld. De wijzers worden gevormd door een hamer en een sikkel en vanuit Lenins mond trekt in twaalf uur tijd de tekst “Proletarier aller Länder vereinigt Euch” voorbij.

Volgens het museum in Ljubljana was het horloge ooit bezit van de Sloveense communistische mijnwerker Andrej Forte. Hij zou het uurwerk rond 1930 cadeau hebben gekregen van de Nederlandse communist Albert Potze. Potze werd in 1898 geboren in de buurt van het Groningse Vlagtwedde. Rond zijn twintigste vertrok hij als een van vele andere Groningse arbeiders voor werk naar de Limburgse mijnen. Daar ontmoette hij Forte, die in de jaren dertig met een groep landgenoten in Heerlen in de mijnen werkte.

Volgens het Sloveense museum had Albert Potze vijf Leninhorloges gekregen toen hij in 1925 voor de Vijfde Communistsche Internationale in Moskou was. Hij zou zelfs secretaris van die Comintern zijn geweest. Dat lijkt me sterk. Potze was vooral een regionaal politiek agitator met de bijnaam "de Stalin van Limburg”. Wel nam hij rond 1930 een keer deel aan een communistische kadercursus in Moskou. In de jaren dertig was hij actief voor de Internationale Rode Hulp, een met de Comintern verbonden organisatie, die communistische vluchtelingen hielp voor de nazi’s van Duitsland naar Nederland te vluchten.

Inmiddels blijkt ook het Haus der Geschichte in Stuttgart een Leninhorloge te bezitten. Het is identiek aan het Sloveens horloge. Het Duitse lijkt alleen veel beter geconserveerd dan het Sloveense (daarom staat hierboven een foto van het Duitse exemplaar). In Stuttgart wordt de horlogemaker Georg Kessler uit het Zuid-Duitse Schwenningen als maker van het uurwerk opgevoerd. Kessler werd in de jaren twintig lid van de Duitse communistische partij KPD. In dezelfde tijd maakte hij de Leninhorloges.

Hoeveel Leninhorloges Kessler maakte is onbekend. Hoe er vijf in bezit van Potze kwamen is eveneens de vraag. Kreeg hij ze in Moskou? Of in Duitsland, waar hij goede partijcontacten had? Wie het weet mag het me schrijven. 

Erik de Graaf

PS: met dank aan Galina Litman uit Basel.