Met de bus naar de DDR

Aan de westkant van de Duits-Duitse grens werden we met een eenvoudige handbeweging doorgewoven. Langzaam rolde de bus door het niemandsland naar de officiële toegangspoort tot het socialistische arbeiders- en boerenparadijs DDR: de Deutsche Demokratische Republik. Kort voor de Grenzübergangsstelle Marienborn stokte het verkeer. De weg versmalde van vier rijbanen tot twee. Links en rechts betonnen muren, prikkeldraadversperringen en uitzichttorens. De spanning in de bus nam toe. Dit was wel wat anders dan grensovergang De Lutte bij Oldenzaal.

Een Oost-Duitse grenswacht wees de buschauffeur waar hij moest parkeren. Een half uur later betraden twee grenswachters de bus. De eerste verzamelde de paspoorten en verdween. De tweede onderwierp de passagiers en hun bagage aan een nauwkeurige controle. Met zijn ijskoude blik fouilleerde hij gezichten en kleding. De buspassagiers zwegen angstig. Her en der woelde hij met zijn handen door de bagagerekken, op zoek naar… Ja, naar wat?

Ik zat halverwege de bus aan het middenpad. De controleur kwam steeds dichterbij. Boven mijn hoofd greep hij mijn zaterdagse Volkskrant uit het rek. Aandachtig gingen zijn ogen over het laatste nieuws van zaterdag 29 maart 1980. Op de Noordzee was een Noors olieplatform gekapseisd. Dat had blijkbaar nog niet in zijn partijkrant Neues Deutschland gestaan. Van de voorpagina bladerde hij door naar het tweede katern. Ik dacht aan de recensie van een uitvoering van Bertolt Brechts Mutter Courage door toneelgroep Centrum met gastregisseur Ton Lutz. Dat moest hem aanspreken, dacht ik, maar mijn geüniformeerde vriend was al bij de sportpagina’s. Moest ik er iets over zeggen? Het leek me beter om mijn mond te houden.

Minutenlang bladerde hij voort. Pagina voor pagina. Toen hij bij de vacaturepagina’s was aangekomen kon ik me niet meer inhouden en vroeg ik of hij een nieuwe baan zocht. Fout! Hartstikke fout! De Grenzer richtte zijn dodelijke blik op mij en snauwde dat ik beter mijn mond kon houden. Hij legde mijn krant weer in het rek, controleerde de overige passagiers vluchtig en verliet de bus. Een nerveuze medereiziger gaf me te verstaan dat ik de man niet had moeten provoceren. Drie kwartier later kwamen de paspoorten terug. Gestempeld en wel. Gelukkig ook dat van mij. Na tweeënhalf uur oponthoud konden we eindelijk verder. Op naar Berlijn, naar Oost-Berlijn.

Erik de Graaf

PS: met dank aan Marco Daane, die de vervaagde herinnering weer wekte. Vandaag is het dertig jaar geleden dat de Berlijnse Muur viel. De foto maakte ik een paar jaar geleden bij de Gedenkstätte Marienborn.