Ver-schrikkel-lijk

"Ver-schrikkel-lijk", zei mijn oudste zoon. Nu krijg ik morgen pas mijn kleedgeld op mijn rekening, terwijl ik vandaag naar de stad ga. "Kun je iets voorschieten, pa?"

"Heer-lijk, zo'n extra dag", antwoordde ik. Pure winst. Ik stap straks met een dik boek in de trein en stap er pas na vijven uit. Schalttag noemen ze een schrikkeldag in het Duits. Berlijn, ik kom eraan!

Erik de Graaf

Marinus van der Lubbe

Vandaag krijgt Marinus van der Lubbe een plaquette op zijn "eigen" Van der Lubbehof in Leiden. Het is precies 75 jaar geleden dat hij de Berlijnse Reichstag in brand stak. De nazi's waren nog geen maand aan de macht. Van der Lubbe was van Leiden naar Berlijn gelopen om de Duitse arbeiders wakker te schudden.

Het debat over de dader duurt vandaag ook al 75 jaar. Kon iemand in zijn eentje zo'n stenen kolos als de Rijksdag in de as leggen? Of waren daar helpers bij nodig? En zoja, waren die helpers dan communisten of nazi's? De discussie werd vanaf het eerste moment gekleurd door wat op de brand volgde. De nazi's gebruikten de brand om hun dictatuur te vestigen en de communisten hard aan te pakken. Logisch dat al snel werd beweerd dat de nazi's Van der Lubbe geholpen hadden. En die nazi's riepen om het hardst dat de communisten het hadden gedaan. Van der Lubbe zelf werd er moedeloos van. Niemand geloofde hem: de nazi's zagen hem als werktuig van de communisten. Volgens de communisten was hij instrument van de nazi's.

Tegenwoordig gaan de meeste historici er vanuit dat Van der Lubbe het alleen heeft gedaan. De publieke opinie in Duitsland aarzelt. Een samenzwering van de nazi's lijkt geloofwaardiger dan een individuele actie en past beter in het historische beeld. Het opheffen van het doodvonnis in januari 2008 (precies 74 jaar na de voltrekking) draagt misschien nog wel aan de aarzelingen bij. De rechter heeft Van der Lubbe onlangs echter niet vrijgesproken, omdat hij het niet gedaan zou hebben, maar vanwege vormfouten. Van der Lubbe was in 1933 veroordeeld op grond van een wet die ten tijde van de brandstichting nog niet bestond.

In Nederland wordt veel minder getwijfeld aan de toedracht van de brand. Graag zien we hem als Nederlands verzetsstrijder avant la lettre. Alleen bewerkte hij er niet mee wat hij had gewild. De Duitse arbeiders werden weliswaar wakker geschud, maar dan wel door het nazistische geweld dat op de Rijksdagbrand volgde.

Erik de Graaf

Berlijn: uitzicht vanaf de Rijksdag (juni 2007)

Ganzedijk: 25 kilometer gemaaide voortuin

Het buurtschap Ganzedijk in de gemeente Reiderland staat op de nominatie om te worden gesloopt. Ganzedijk telt zestig huizen. Er is veel leegstand en de woningen zijn zo slecht dat de woningcorporatie, geruggesteund door een adviesbureau, gaat slopen. Dat is niets nieuws, dat gebeurt vaker. Herstructurering, heet dat dan mooi. Het nieuwe is dat het in Ganzedijk niet in de bedoeling ligt om nieuwe woningen te bouwen. Ganzedijk lijkt opgegeven door corporatie, gemeente en provincie.

Maar Ganzedijk is gemeente Reiderland, Oost-Groningen. Het ligt in een van de armste streken van Nederland, waar strijdbare mensen zich traditioneel tot het uiterste verzetten. Waar de communistische partij NCPN nog maar bij de laatste gemeenteraadsverkiezingen in 2006 van 22,6% naar 9,6% zakte. Het comité Ganzedijk Blijft is dan ook al opgericht.
Onder een prachtige foto van het weidse Oost-Groningse landschap geeft een voorman van Ganzedijk Blijft aan waarom Ganzedijk moet blijven: "We wonen hier met veel plezier. Je hoeft alleen maar om je heen te kijken om te zien waarom. Het is toch uniek dat je 25 kilometer voortuin hebt die nog voor je gemaaid wordt ook. We hebben hier rust en ruimte".

Met de sloop van een dorp komen logischerwijs veel emoties los. De naam van het dorp verdwijnt van de landkaart, zoals eerder Groningse dorpen als Heveskes, Oterdum en Weiwerd. Herinneringen vervagen. Ook Ganzedijk kende betere tijden: zie foto's.

Erik de Graaf

Bezwaren tegen kolencentrale Eemshaven

Geheel tegen de klimaatdiscussie in zullen helaas in de komende jaren in de Eemshaven twee grote kolencentrales worden gebouwd. Nuon zit al volop in de voorbereidingen voor de bouw. Twee weken geleden ondertekenden Nuon het het Japanse Mitsubishi een order van een miljard euro. Nog voor de zomer willen ze starten met de bouw.

De Duitse klimaatveranderaar RWE zit nog wat minder ver in de procedure voor de tweede CO2-gigant. Vorige week diende de Waddenvereniging een zienswijze in op de aanvraag voor een natuurbeschermingswetvergunning voor de RWE-centrale. Op haar website meldt de Waddenvereniging tegen de bouw van kolencentrales te zijn, "omdat die veel te veel CO2 uitstoten en daardoor de klimaatverandering bevorderen".

Naast de CO2-uitstoot voert de Waddenvereniging aan dat de Eemshaven een slechte locatie is, omdat voor de aanvoer van de kolen overzee de vaargeul en de haven verdiept moeten worden. De bagger die daarbij vrijkomt wordt in de Waddenzee of de Eems gestort, die daardoor zullen vertroebelen. Bovendien vreest de Waddenvereniging dat de zeehonden door de bouw van de kolencentrales in de Eemshaven uit het Dollardgebied zullen verdwijnen, terwijl juist daar jaarlijks veel pups worden geboren.

De Waddenvereniging uit veel kritiek op het achterliggende onderzoek bij de aanvraag. Er wordt volgens de vereniging wel gekeken naar de effecten op vogels, vissen en zeehonden, maar aan effecten lager in de voedselketen wordt geen aandacht besteed, evenals aan de effecten van de baggerwerkzaamheden voor RWE. Ik ben benieuwd naar de reactie op de zienswijze.

Erik de Graaf

Nie na, nie na China!

Ik ben de hele week nog niet in de sportschool geweest. De motivatie glipt toch ongemerkt weg als je het besluit hebt genomen. Ik wist nog niet waaraan ik mee zou doen. Met balletje ophouden haal ik nog het aantal van mijn leeftijd. Niet slecht, toch? Vijftig keer, pas nog eens aan mijn kinderen laten zien. Bij mijn laatste halve marathon, vorig jaar, bleef ik de winnaar nog keurig voor. Alleen had hij die lus van ruim 21 kilometer twee keer afgelegd.

Maar mijn besluit staat vast: ik ga nie na China! Als Van den Hoogenband en Maasse het niet zeggen, dan zeg ik het. Ik ga nie!

Erik de Graaf

Nogmaals Die Linke en de Stasi

Vers van de pers. De website van de TAZ meldt dat Christel Wegner, de steile communiste die de Stasi en de Berlijnse Muur in ere wil herstellen (zie mijn blog van 3 uur geleden), uit de fractie van Die Linke in de deelstaat Nedersachsen is gezet. Geheel volgens het gebruik van deze tijd (blijkbaar ook in Duitsland) wil ze haar zetel behouden.

Het zal me niets verbazen dat daarmee voor het eerst sinds vijftig jaar een fractie van de Deutsche Kommunistische Partei (DKP) in het parlement van Nedersachsen ontstaat. Christel Wegner stond als DKP-lid op de lijst van Die Linke. In een interview op de DKP-site liet ze begin februari weten dat ze zich erop verheugde te laten zien dat de marxistische DKP, die ze zo graag doodzwijgen, nog steeds bestaat in Duitsland. Nou, dat heeft ze inmiddels dubbel en dwars gedaan. Ze heeft er (geheel volgens de partijlijn) overduidelijk blijk van gegeven niets van het mislukte DDR-avontuur te hebben begrepen.

Ondertussen valt het te prijzen dat Die Linke duidelijk stelling neemt in deze kwestie, ook al zullen electorale belangen (bijvoorbeeld zondag in Hamburg) nu zwaar meetellen. Ook in Hamburg staat een DKP'er verkiesbaar op de lijst van Die Linke. Ik ben benieuwd of die al voor zondag buitenspel wordt gezet. De volgende stap zou moeten zijn eens goed te onderzoeken wie nu niet zo luid over de Stasi roept (zoals mevrouw Wegner), maar juist verzwijgt er vroeger wel voor gespioneerd te hebben. En die zitten tot in de hoogste regionen van Die Linke. Ook de onverdachte Oscar Lafontaine weet dat. Hij zorgde er twee weken geleden hoogstpersoonlijk voor dat de kandidatuur als lijsttrekker van een voormalige Stasi-medewerkster pas na de verkiezingen van Hessen en Nedersachsen werd bekendgemaakt.

Erik de Graaf

Die Linke: de Berlijnse Muur en de Stasi

Op 2 februari schreef ik hier dat de kameraden van Die Linke, de nieuwe kracht in de Duitse politiek, het traditioneel moeilijk hebben het de verleden van haar "moederpartij" SED in de DDR. De weigering mee te werken aan een feestje rond het 40-jarig jubileum van Udo Lindenbergs hit Sonderzug nach Pankow kon eventueel nog als lachwekkend of als zielig worden gekenmerkt. Het kan ook erger.

Afgelopen donderdag hield een onlangs in Nedersachsen voor Die Linke gekozen parlementslid in het ARD-programma Panorama een pleidooi om "na de revolutie" de Stasi en Berlijnse Muur in ere te herstellen. Een orgaan als de Stasi is volgens Christel Wegner nodig om te voorkomen dat reactionaire krachten haar staat van binnenuit verzwakken. De Berlijnse Muur en bijbehorend mijnenveld rechtvaardigde mevrouw Wegner als obstakel om West-Duitsers te verhinderen de DDR binnen te dringen om "de Oost-Duitse economie te schaden door de winkels goedkoop leeg te kopen, maar ook om te verhinderen dat bepaalde krachten, die men daar niet wilde hebben, over de grens wandelden".

Het doet sterk denken aan de officiële DDR-propaganda over de "antifaschistischer Schutzwall" (anti-fascistische beschermingsmuur). Westerse veiligheidsdiensten waren zeker actief in het oosten, maar de belangrijkste reden voor de bouw van de Muur in 1961 was toch het voorkomen van een totale leegloop van de DDR naar het westen. Honderdduizenden vluchtelingen, meestal jongeren en vaak hoog opgeleid, hadden het land al verlaten.

Het is diep treurig en kwalijk dat mevrouw Wegner dergelijke onhistorische prietpraat voor een miljoenenpubliek durft te verkondigen. Ook de partijleiding van Die Linke is geschrokken. Met diverse deelstaatverkiezingen voor de deur kan men dit niet waarderen. Toch is dit geen incident. Er zijn talloze schokkende voorbeelden te noemen.

Erik de Graaf

Poldermonumenten aan het Wad

Polder zover het oog reikt. In de verte de zeedijk boven Westernieland. De polder is van 60 á 70 jaar geleden. In 1939 was begonnen met de inpoldering van de Slikken, het modderige kweldergebied ten noorden van Westernieland. Anderhalf jaar moest de inpoldering onder auspiciën van de Inspectie voor de Werkverruiming werk geven aan duizenden werklozen.

Dertienhonderd mannen zouden er aan de slag kunnen, waarvan er zeshonderd doordeweeks in het nieuw te bouwen werkkamp in Westernieland zouden wonen. De rest zou dagelijks in twintig bussen van Groningen naar Westernieland worden vervoerd. In oktober 1939 moest de nieuwe dijk er staan, aldus de strakke planning. Een jaar later moest de nieuwe polder, ruim 400 hectare groot, klaar zijn. Maar het zou anders lopen. Hevige stormen bemoeilijkten het werk al in het voorjaar van 1939. In september 1939 begon Duitsland de Tweede Wereldoorlog met als gevolg dat honderden jonge arbeiders uit de Slikken gemobiliseerd werden. Vertraging na vertraging. De nieuwe polder, zo ambitieus begonnen, kwam niet op tijd in 1940 af, maar pas in 1947.

Bij de dijk in Westernieland, op een steenworp afstand van het voormalige werkkamp De Slikken, staan nu twee monumenten. Een voor de inpoldering van de Linthorst Homanpolder (zie foto onder), genoemd naar de toenmalige Groningse Commissaris van de Koningin. “Dei nait wil diek’n mout wiek’n”, klinkt het heldhaftig met een woord van dank aan de hoge heren. Twintig meter verder, onder aan de dijk, staat een tweede monumentje (zie foto boven). "Ter nagedachtenis aan hen, die in 1939 en in 1940 hun beste krachten hebben gegeven aan de indijking van deze polder, en daarbij door een noodlottig ongeval om het leven kwamen." Daarnaast veertien namen. Dertien van hen verongelukten op 16 oktober 1940, toen hun bus in dikke mist bij Ranum op een trein botste. Het waren werklozen uit Groningen, die in het kader van de werkverschaffing bij de inpoldering waren ingezet. Om kwart over zes was de bus als laatste in een convooi van acht uit Groningen vertrokken. Al snel had hij de aansluiting met de andere bussen verloren. In de mist heeft de chauffeur misschien nog geprobeerd de andere bussen in te halen, maar bij Ranum was de reis ten einde.

Erik de Graaf

Nazi-architectuur

Christian Jongeneel wees ons er vanmiddag in zijn weblog op dat in Berlijn een kerk vol nazi-symbolen te koop staat. De Martin Luther Gedächtniskirche werd gebouwd vanaf 1933 en in 1935 in gebruik genomen. De architectuur geeft de periode waarin de kerk ontstond onmiskenbaar weer. Triomfbogen met soldaten en SA-officieren en de Duitse adelaar met weggebikte hakenkruizen. In dit macabere decor heeft de evangelische gemeente van Berlijn-Mariendorf het Duitse verleden overdacht, aldus de dominee.

In Duitsland zijn talloze gebouwen te vinden die herinneren aan de duistere periode 1933-1945. Veel gebouwen werden vernietigd door de geallieerden in de laatste jaren van de Tweede Wereldoorlog. Andere werden na 1945 door de Duitsers zelf met de grond gelijkgemaakt of anderszins entnazifiziert (overigens vooral in het oosten). Veel is ook overeind gebleven, waardoor we nu nog een indruk kunnen krijgen van de nazi-architectuur. Ik denk aan de megalomane nationaalsocialistische badhotels van Kraft durch Freude aan de Oostzeekust. Overigens werden die hotels na de oorlog door de Nationale Volksarmee (het leger in de DDR) als kazerne ingenomen en als zodanig na 1990 door de Bundeswehr overgenomen.

De nazi-architectuur is een deel van de Duitse geschiedenis, waar je niet omheen kunt. Het maakt voor mijn gevoel wel uit wat er nu in die gebouwen wordt gedaan. Het gebouw van een rechtbank (Landesgericht) in Hamburg is eveneens in de nazi-tijd ontstaan. Ook daar zijn de nazi-symbolen niet te overzien. Het lijkt me toch een onheilspellend idee als je tussen de hakenkruizen door naar de rechtzaal moet om de uitspraak aan te horen.

Erik de Graaf

De gouden bruiloft

Gisteravond lieten de kinderen van de vervolgcursus toneel van Jeugdtheaterschool Wonderboom zien wat ze in het afgelopen jaar hebben opgestoken. Het was een spetterende, kleurrijke voorstelling in de Schakel in Warffum. De koningin in De Gouden Bruiloft was het regeren zat, maar de kroonprinses voldeed nog niet aan alle voorwaarden om de kroon over te nemen. Het grote probleem was dat ze niet getrouwd was. Zonder een huwelijk liet de grondwet de troonsopvolging niet toe.

Een dikke tachtig prinsen waren al op zicht geweest, maar geen enkele wilde de prinses trouwen. Ze kon niet lachen, ze was altijd sikkeneurig. Ten einde raad liet haar moeder toe dat ze niet per sé met een prins moest trouwen. De eerste jongen die de prinses aan het lachen kreeg mocht koning worden. Een arme boerenzoon met een gouden hart kreeg het voor elkaar, tot verbazing van zijn pesterige broers.

De Jeugdtheaterschool Wonderboom organiseert sinds 2000 theatercurssen voor jongeren van 10 tot 18 jaar in Noordwest-Groningen. De kinderen starten met de basiscursus, waarna doorgestroomd kan worden naar de verdiepingscursussen en de voorstellingen. Het is elke keer weer opvallend met hoeveel plezier een professionele voorstelling kan worden gemaakt. Dat was gisteravond goed te zien in de Gouden Bruiloft. Volgend weekend is de productie van de gevorderde basisschoolleerlingen te zien in de gymzaal in Warffum. Het belooft een spektakel te worden. Mis het niet als je in de buurt bent!

Meer foto's van de Gouden Bruiloft.

Erik de Graaf (bestuurslid Wonderboom)

Een monument voor München 1958

Al jarenlang staat op Old Trafford, het stadion van Manchester United, de klok stil op 15.04 uur. Dat tijdstip verwijst naar het moment dat op 7 februari 1958 op het vliegveld van München een vliegtuig met de selectie van de Engelse topclub verongelukte. Vanmiddag is dat vijftig jaar geleden.

Acht spelers en een aantal begeleiders van het elftal verongelukten op de terugweg van een Europa Cupwedstrijd in Belgrado. Een aantal Mancunians, waaronder Bobby Charlton en de trainer Matt Busby, overleefde. Nog lang wierp de ramp een schaduw over de Noord-Engelse textielstad, maar tegelijk was het een extra motivatie op de weg terug naar de voetbaltop. In februari 1958 was ik nog geen maand oud, maar tien jaar later verslond ik de voetbalbladen over United. Enorme indruk maakte het verhaal van Brian Kidd, 8 jaar oud ten tijde van het vliegtuigongeluk. Hij nam zich als kleine jongen in een arbeiderswijk van Manchester voor de ramp te wreken, herinner ik me uit een voetbalblad uit 1968. Op zijn 19e verjaardag scoorde hij in de Europa Cupfinale van Manchester tegen Benfica. Ook George Best scoorde en Bobby Charlton, een van de overlevenden, maakte er zelfs twee. Het was een emotionele avond op Wembley. Toen aanvoerder Charlton, inmiddels Sir Bobby Charlton, de cup in ontvangst mocht nemen ging er een zucht van verlichting en gerechtigheid door het stadion.

De nieuwe generatie Manchester United plaatste met de Europa Cup-winst van 1968 een monument voor het United van tien jaar eerder, dat op een winterse dag op het vliegveld van München verongelukte.

Erik de Graaf

Velden van tijd en ruimte

Gistermiddag werd in de schitterend gerenoveerde kerk op de wierde van Rottum de tentoonstelling Velden van Tijd en Ruimte geopend. Manja Kindt, kunstenares en zelfbenoemde conservator van het Museum De Verborgen Tijd, presenteert er enkele honderden bewerkte portretten en poëtische tekeningen en teksten, die in het afgelopen najaar op vijftien locaties in de gemeente Eemsmond door bezoekers van het project Velden van Tijd en Ruimte werden gemaakt.

In oktober en november plaatste Manja Kindt zes observatiehutten op karakteristieke plekken in het Noord-Groningse landschap. Bezoekers mochten de omgeving waarnemen vanuit de tentjes en konden hun impressies in woorden en tekeningen op papier achterlaten. Die zijn nog tot 15 maart te zien in de kerk van Rottum. En waarschijnlijk nog wat langer in het Museum De Verborgen Tijd.

Erik de Graaf

Die Linke en Udo Lindenberg

Vorige week is Die Linke doorgebroken als landelijke politieke partij in Duitsland. "Eindelijk weer een communistische partij in de parlementen in het westen van Duitsland", jubelde de laatste communistische DDR-premier Modrow na de verkiezingsoverwinningen in Hessen en Nedersachsen in de Bild Zeitung (voor wat het dus waard is!). De oude kameraden van de SED herkennen zich blijkbaar in Die Linke. Niet ten onrechte, want er zijn duidelijke lijnen te trekken naar de voormalige communistische partij van de DDR, de Sozialistische Einheitspartei Deutschland (SED).

De kameraden van Die Linke hebben het traditioneel moeilijk met het DDR-verleden. Dat leidt regelmatig tot zware discussies over dictatuur en Stasi. Soms leidt het ook tot vrij lachwekkende beslissingen, zoals onlangs in het (Oost)-Berlijnse stadsdeel Pankow. Vijfentwintig jaar geleden, op 2 februari 1983, kwam de single Sonderzug nach Pankow van de Hamburgse rocker Udo Lindenberg uit. Daarin beklaagt Lindenberg zich erover dat hij geen toestemming krijgt om in Oost-Berlijn, de hoofdstad van de DDR, op te treden. Aan het eind van het lied richt hij zich direct tot het Oost-Duitse opperhoofd Erich Honecker: "eigenlijk ben je ook een rocker, die af en toe stiekem een leren jack aantrekt en naar West-Duitse zenders luistert" (wat in de DDR officieel verboden was). De hit van Lindenberg werd uiteraard verboden in de DDR, maar groeide er desondanks uit tot een grote culthit. Het Berlijnse stadsdeel Pankow werd bovendien landelijk bekend.

Een aantal ondernemers in Pankow wilde het jubileum aangrijpen voor een groot feest in april van dit jaar. Er moest een tram als Sonderzug (een speciale trein) van de Potzdamer Plats naar Pankow rijden, liefst met Udo Lindenberg als machinist. De organisatoren vroegen het stadsdeelbestuur van Pankow om het initiatief te ondersteunen. Helaas bestond dat in meerderheid uit Die Linke en de sociaaldemocraten. Tot verbijstering van CDU en Grünen stemden die tegen het voorstel. Daarmee verhinderen de erfgenamen van de SED nu de "rehabilitatie" van Lindenberg in de DDR. Vroeger mocht zijn hit niet beluisterd worden van de SED. Nu werkt Die Linke niet mee aan zijn treinreis naar Pankow. Tragisch, komisch.

Luister en huiver: Udo Lindenberg, Sonderzug nach Pankow (1983).

Erik de Graaf