Elfhonderd bomen voor Domie

In 1947 schreef Johanna Ader-Appels de roman Een Groninger pastorie in de storm over de dramatische gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog in Nieuw-Beerta. Dominee Bastiaan Jan Ader werd eind 1944 door de Duitsers gefusilleerd. In november vorig jaar verscheen Oorlogen & oceanen met het vervolg van de familiegeschiedenis, geschreven door haar zoon Erik Ader. Voor Blad las ik beide boeken, sprak ik met Erik Ader en struinde ik rond in Nieuw-Beerta en Drieborg. Om het hele artikel te lezen verwijs ik u naar de betere "essentiële" winkel in de provincie Groningen (of bestellen bij Blad). Hieronder volsta met een fragment: 

"Na de dood van Johanna Ader-Appels in 1994 vond Erik Ader bij het uitruimen van het huis in Drieborg brieven en manuscripten van zijn vader. Daaronder een uitgebreid verslag van zijn fietstocht naar Jeruzalem in 1936. Een krankzinnige onderneming volgens de zoon. Dwars door Nazi-Duitsland en door een onrustig Midden-Europa trapte hij naar Turkije en vervolgens via Syrië en Libanon naar het Beloofde Land. Onderweg ziet de eenzame fietser het onheil van een grote oorlog naderen. Thuisgekomen probeerde hij zijn vrouw over te halen om in Cairo voor een zendingskerk te gaan werken of naar de Verenigde Staten te emigreren. Uiteindelijk werd het dus Nieuw-Beerta.

 

Dertig jaar na zijn vader reisde Erik Ader over land zijn vader achterna. Niet op de fiets, maar liftend. Onderweg door Jordanië, Libanon en Syrië (hij komt door nog onbeschadigde steden als Beiroet, Palmyra, Homs en Aleppo) raakt hij onder de indruk van de verhalen over het onrecht in het Midden-Oosten. In Jordanië bezocht hij een vluchtelingenkamp, waar tienduizenden Palestijnen dicht opeengepakt leefden zonder hoop op terugkeer naar hun huizen, akkers en boomgaarden in door Israël bezet gebied. Erik Ader voelde eerste scheuren in zijn Israëlbeeld ontstaan, schrijft hij. 

In Israël bezocht hij verschillende keren het Ds. Aderbos, dat in de jaren vijftig ter herinnering aan de verzetsdaden van zijn vader was geplant. De schok was groot toen hij ontdekte dat voor het aangeplante naaldbomenbos een olijfboomgaard en een Palestijns dorp waren vernietigd. De bewoners waren verdreven. De sporen van het Palestijnse verleden waren weggewist met elfhonderd bomen. Het Midden-Oosten werd een rode draad in het diplomatieke werk van Erik Ader. Als zoon was hij gedreven om het onrecht van het naaldbomenbos voor zijn vader te compenseren: in 2016 plantte hij elfhonderd olijfbomen bij een Palestijns dorp. Rechtvaardigheidsgevoel en verzet zitten in de genen." 

Erik de Graaf 

PS: het hele artikel leest u in Blad - voor Noord-Groningen, nr. 19 (februari/maart 2021) p. 4-8; zie: Blad.

Het naakte eiland

Ik was nog zo diep verzonken in mijn boek dat ik in de verte Goli Otok zag opdoemen toen ik na tien kilometer tegen de wind in fietsen over de Waddenzee uitkeek. Wat een boek. David Grossmans Het leven speelt met mij uit 2019 beschrijft de traumatische invloed van drie jaar werkkamp op drie generaties uit de familie van Vera Novak.

Goli Otok was het Adriatische Alcatraz, waarheen maarschalk Josip Broz Tito na de Tweede Wereldoorlog zijn politieke tegenstanders verbande. En politiek tegenstander kon je in één nacht slapen worden, zonder dat je er veel voor hoefde te doen. De roman van Grossman is gebaseerd op het leven van de joodse Eva Panic, die in 1951 op Goli Otok terechtkwam.

Vera Novaks man was oorlogsheld in Joegoslavië. Partizaan in de Tweede Wereldoorlog en na de oorlog werkzaam bij Tito’s ruiterij. Totdat hij in ongenade viel, omdat hij stalinist zou zijn. Erger kon niet in het communistische Joegoslavië van die tijd. Milosz pleegde zelfmoord in de gevangenis. Vera Novak mocht kiezen tussen vrijheid en werkkamp. Door wel of niet een verklaring te ondertekenen dat haar man schuldig was. Ze tekende niet. Met drie jaar Goli Otok tot gevolg.

Na haar vrijlating emigreerde ze met haar dochter naar Israël. Op haar negentigste verjaardag in 2008 ontstond een gesprek tussen Vera, haar dochter Nina en kleindochter Gili over wat er nu werkelijk gebeurd is. Ze reisden naar Kroatië en naar het gevangeniseiland in de Adriatische Zee. Gili legde alles vast op film. Steeds duidelijker werd het trauma van drie generaties, hoe het leven met mensen speelt.

Hoe het precies afloopt weet ik niet. Twintig pagina’s voor het eind ben ik gaan fietsen. Op de Waddendijk doemde even het naakte, rotsige Goli Otok op. Gelukig kreeg ik snel weer gewoon zicht op Rottumeroog. Vanavond lees ik het boek uit.

Erik de Graaf

PS: in 2009 maakten we op een vakantie in Kroatië met het hele gezin een uitstapje naar Goli Otok. Ik schreef er een paar stukkies over.

Kaap te koop

De Kaap komt te koop. Ik bedoel niet dat u ons donateursblad voortaan in de krantenkiosk zult vinden. Nee, het baken van Rottumeroog komt in de aanbieding. Als we de onlangs gepubliceerde lijst van vijftig door de gemeente Het Hogeland te verkopen gebouwen en monumenten tenminste mogen geloven. Tussen enkele voormalige schoolgebouwen, stations, molens en kerktoren viel mijn oog op de naam van de Kaap op Rottumeroog. 

Eerst overheerste de verbazing. Ik wist al wel dat de gemeente in financiële problemen verkeert. In mijn OZB-heffing zal dat volgend ongetwijfeld zichtbaar worden, maar dat zelfs een leugenbankje in de haven van Zoutkamp en de Kaap op Rottumeroog in de verkoop gaan om de financiële nood te lenigen verbaast me zeer. Toen kwamen er nog even wilde fantasieën: de Kaap als het ideale clubhuis van de Vrienden van Rottum en de Donateursdagen voortaan op Rottumeroog. Dat zou dan kunnen, zeker als het door Gemeentebelangen in de laatste verkiezingscampagne beloofde voetveer van Noordpolderzijl naar Rottumeroog in de vaart komt.

Maar alle gekheid op een stokje. De gietijzeren Kaap uit 1883 is een uniek rijksmonument in kwetsbaar gebied dat valt onder de Wet Natuurbescherming (WNB). Een koper kan toch nauwelijks zijn nieuwe eigendom nauwelijks bezoeken, behalve wellicht met de excursies van Staatsbosbeheer (als hij geluk heeft met een cultuurhistorische bijdrage van de Vrienden van Rottum). En dat voetveer komt er ook niet, want dat is in strijd met de wet. Het was een verkiezingsbelofte voor de bühne.

Telefonische inlichtingen kon ik niet krijgen, vertelde een receptioniste me bij de gemeente toen ik daar wel een poging toe deed. De lijst was wat te vroeg gepubliceerd, wilde ze nog wel kwijt. Twee gemeenteraadsleden vertelden me dat ze ook verbaasd hadden gestaan over de verkoopactie en dat achterliggend beleid tot nu toe ontbrak. Na een mail aan het college ontving ik eerst keurig een ontvangstbevestiging en later een ambtelijke mail zonder antwoorden op mijn vragen. Ik was benieuwd naar de overwegingen om de Kaap te verkopen. Drukt hij te zwaar op de gemeentelijke begroting? Of speelt vooral de angst mee dat het rijksmonument over enkele jaren weer voor veel geld verplaatst moet worden om niet in zee te verdwijnen? Rottumeroog wandelt nog steeds gestaag zuidoostwaarts, waardoor de bebouwing al eeuwenlang van tijd tot tijd aan de noordwestkant van het eiland moet worden gered. Dat ging vroeger al zo met de boerderijen van de voogd en in 1999 werd de Kaap al eens vierhonderd meter verplaatst.

Dat de Kaap acuut gevaar loopt ontkende wethouder Dijkhuis van Het Hogeland in januari 2020 na vragen uit de raad. Daar had hij ook gelijk in, maar hij staat al wel weer op de rand van het duin. Stevig verankerd tot zes meter in de bodem. Maar toch, het strand komt steeds dichterbij en op de langere termijn komt hij toch weer in het water te staan. Een nieuwe verplaatsing gaat weer veel geld kosten en discussie opleveren. De gemeente hoopt die verantwoordelijkheid nu blijkbaar te verkopen.

Erik de Graaf

PS: dit stuk stond in het decembernummer van De Kaap, het donateursblad van de Stichting Vrienden van Rottumeroog en Rottumerplaat. Dick Spijker zorgde voor de illustratie.

Herleeservaring

Zelden herlees ik een boek, maar vier roze banden in mijn boekenkast stonden me er al dik 25 jaar toe te verleiden. Vier maanden geleden begon ik weer aan Jahrestage van Uwe Johnson. Driehonderdzesenzestig dagen uit het leven van Gesine Cresspahl, beginnend op 21 augustus 1967. Tot nu toe hield ik me steeds keurig aan mijn dagelijkse portie. Gisteren kon ik me voor het eerst niet inhouden en herlas ik alvast de dag van 19 december 1967 om de eerste band uit te krijgen.

Elke ochtend neemt Gesine Cresspahl de New York Times door. “In de afgelopen week zijn in Vietnam 2376 mensen beroepsmatig aan de oorlog gestorven”, leest ze op 15 september. In november ontvangt een echtpaar uit Chico in Californië een bodybag uit Vietnam met een vreemde man in plaats van hun gesneuvelde zoon. Op 13 december meldt de krant dat bijna 750 Amerikaanse soldaten wegens dienstweigering zijn veroordeeld. Tussen alle berichten door vertelt Gesine over haar leven in New York met haar achtjarige dochter Marie, die vroegwijs haar vinger legt op talloze onrechtvaardigheden in de Amerikaanse samenleving van de jaren zestig.

Kleine verhalen uit het dagelijks leven worden afgewisseld met grote verhalen uit het leven van de familie Cresspahl onder twee Duitse dictaturen in het fictieve stadje Jerichow in Mecklenburg. Gesine werd er op 3 maart 1933 geboren. Van Hitlers nationaalsocialistische dictatuur raakte de familie in het oosten van Duitsland in de communistische DDR-dictatuur verzeild. Vader Cresspahl werd na de Tweede Wereldoorlog als sociaaldemocraat burgemeester van Jerichow, maar viel al snel in ongenade en kwam om het leven in een Russisch kamp. In het echt kwam de vader van de schrijver niet anders aan zijn eind.

Het is een indrukwekkend boek. Onmogelijk na te vertellen na één keer lezen, na twee keer waarschijnlijk nog niet. Op elke dag kun je eindeloos kauwen en herkauwen. Toen ik er in augustus weer in begon wist ik niet dat er een Nederlandse vertaling in aantocht was, die nu her en der vijf sterren krijgt. Vandaag voel ik leegte, omdat ik gisteren al de negentiende december 1967 beleefde. Stom, het voelt bijna als verraad. Morgen verder met de twintigste. En dan weer netjes dag voor dag. Nog acht maanden.

Erik de Graaf

PS: In 2016 kwam ik op een fietsvakantie door Klütz in Mecklenburg, dat model staat voor Jerichow.

Warffum Alert! naar de Raad van State

Warffum Alert! keert zich tegen de gaswinning vanuit de NAM-locatie in Warffum. Vanuit die put wordt al tientallen jaren gas gewonnen uit het Warffumerveld, een klein gasveld pal naast het grote Groningenveld. In april 2017 organiseerden we een demonstratie, waarop zo'n 400 mensen uit Warffum en omgeving met noodklokken en spandoeken optrokken naar een Open Avond van de NAM op de gaswinningslocatie net buiten het dorp. Een van de meegedragen leuzen op de demonstratie luidde "Warffum is woest!" De mensen waren de gaswinning en de schade door bodemdaling en aardbevingen beu. Er was bovendien veel ergernis over de arrogante houding van de NAM, die maar deed (doet) wat haar goeddunkt en abominabel communiceert. De Open Avond, waarvoor slechts beperkt was uitgenodigd, werd overigens in allerijl afgelast toen duidelijk werd dat we met honderden kwamen. 

 

Rechtbank in 2019

Sinds die demonstratie draven we van de ene juridische procedure naar de andere. In september 2019 vernietigde de rechtbank in Groningen de Omgevingsvergunning van de NAM voor de gaslocatie bij Warffum. De rechter stelde dat ten onrechte was verzuimd een Milieueffectrapportage (MER) op te stellen. Dat was een van de punten die Warffum Alert samen met Openluchtmuseum Het Hoogeland naar voren had gebracht tijdens de rechtszitting in januari 2019. Op een ander belangrijke eis kreeg Warffum Alert geen gelijk van de rechter: omdat op de gaslocatie gewerkt wordt met een sterk verouderd Winningsplan moet de gaswinning uit het Warffumerveld onmiddellijk worden gestaakt. De rechtbank achtte zich niet bevoegd over het Winningsplan te besluiten in een zaak die over de Omgevingsvergunning ging. Dat lag op een ander juridisch spoor.

 

Raad van State

We vierden onze gedeeltelijke overwinning in bescheidenheid. De NAM ging in beroep tegen de vernietiging van de Omgevingsvergunning. Ze achtte een MER juridisch niet noodzakelijk. Daarop besloot ook Warffum Alert in beroep te gaan. Het punt van het uit 2005 stammende en sterk verouderde Winningsplan willen we graag ook aan de Raad van State voorleggen. Onlangs ontvingen we de uitnodiging om op 1 december 2020 voor de Raad van State te verschijnen.

 

Beroepschrift tegen verouderd Winningsplan

Ondertussen startte Warffum Alert ook twee andere procedures op. In oktober 2019 stuurden we minister Wiebes van Economische Zaken en Klimaat een formele brief met het dringende verzoek om de gaswinning uit het Warffumerveld te stoppen op basis van veranderde omstandigheden (sinds de beving van Huizinge) en voortschrijdend inzicht. De minister wees dat verzoek af, omdat hij geen risico’s zag die de intrekking van zijn instemming met het Winningsplan rechtvaardigden. Na ons bezwaar op die afwijzing bleef de minister bij dat standpunt. Eind vorige maand diende Warffum Alert een beroepschrift in tegen die beslissing van de minister. Dat zal te zijner tijd door de rechtbank worden behandeld. Het aardige is dat we daarmee wel op het juridische spoor van het Winningsplan terechtkomen.

 

WOB-verzoek

In het voorjaar deden we een WOB-verzoek, een beroep op de Wet Openbaarheid Bestuur. Het zat ons dwars dat onduidelijk bleef waarom de NAM een in 2014 bij het Ministerie van EZK ingediend concept-winningsplan in 2019 weer introk. Uit de stapel ontvangen informatie maken we op dat het Ministerie er lang bij de NAM op aandrong om het Winningsplan te herzien. In februari 2018 mailde een ambtenaar van het Ministerie aan de NAM: “Warffum: niet eens met jullie voorstel. Er dient een volledige actualisatie van het winningsplan Warffum plaats te vinden”. Toch kreeg de NAM haar zin. In 2019 ging het Ministerie alsnog akkoord met de intrekking van het concept-winningsplan en met voortzetting van de gaswinning op basis van het verouderde Winningsplan. De reden van die omslag kunnen we niet achterhalen, omdat het Ministerie cruciale informatie achterhoudt. Zo zijn ons de adviezen van het SodM (Staatstoezicht op de Mijnen), TNO en de TCBB (Technische Commissie Bodembeweging) niet verstrekt. Overigens weten we wel dat de TCBB in zijn advies schreef dat de NAM onjuiste informatie opnam in het concept-winningsplan van 2014 en dat er wel degelijk risico’s zijn voor schade als gevolg van bodemdaling door gaswinning uit het Warffumerveld.

 

Decomplexen

Tenslotte werden we in de zomer verrast door de aankondiging van het “decomplexen” van de NAM-locatie in Warffum. Dat betekent dat een groot deel van de locatie wordt ontmanteld. De opslagtanks, een drooginstallatie en de fakkel zullen worden verwijderd. Dat is goed voor het wijde uitzicht vanaf de Oudendijk naar de Middendijk en de Waddendijk, maar een nadeel is dat de gaswinning vanuit het Warffumerveld wordt voortgezet. Het gewonnen gas gaat voortaan via een ondergrondse transportleiding naar de NAM-locatie in Grijpskerk. De vergunningsaanvraag is nog niet gepubliceerd. Opvallend is dat de NAM op haar site aankondigt een vrijwillige MER te doen. Dat vond ze tot nu toe onnodig.

Namens Warffum Alert,

 

Erik de Graaf

Persoonlijke noot: dit bericht stuurden we eerder deze week aan de bijna 400 ondertekenaars van een Zienswijze tegen de Omgevingsvergunning uit 2017. Het stond ook in het Warffumer glossy maandblad Op en Om de Terp. Het klinkt als ontzettend veel werk voor de mensen van Warffum Alert! Het leuke is dat vele handen hier licht werk maken.

Ach, Nobby Stiles is overleden

Hij was zeker niet de beste voetballer aller tijden, maar wel een van mijn favorieten. Afgelopen week las ik zijn naam weer eens in de krant. In een artikel over kopballen en hersenschade. Vandaag bezweek hij na jaren van Alzheimer. Achtenzeventig jaar oud.

Nobby Stiles was de tandeloze stofzuiger van Manchester United en het Engelse elftal. Waarschijnlijk de meest verguisde wereldkampioen (1966) én Europa Cupwinnaar (1968). Toen ik na de door hem gewonnen WK-finale van 1966 (Engeland – West-Duitsland: 4-2 na verlenging) met wat verre neven in een plantsoen in Kloetinge een partijtje speelde wilde iedereen Bobby Charlton, Bobby Moore, Geoff Hurst of Martin Peters zijn, maar ik was Nobby Stiles. De plaatselijke veldwachter vreesde voor het rozenperkje, verbood ons daar te spelen en wilde mijn adres weten. In Vlaardingen, antwoordde ik op zijn vraag waar ik woonde, maar ik had net zo goed Manchester kunnen zeggen. In ieder geval vond de veldwachter het te ver om even bij mijn ouders langs te gaan. 

Nobby werd in mei 1942 als zoon van een doodgraver geboren in een arbeiderswijk in Manchester. Bij een ongeluk verloor hij zijn tanden en een deel van zijn gezichtsvermogen. De behandelende arts vroeg zich af of hij met zulk slecht zicht nog wel kon voetballen. Desondanks debuteerde hij op zijn achttiende in het eerste van United. Hij was een onvermoeibare draver op het middenveld. Meedogenloos, snoeihard, op het gemene af. Maar aan dat laatste kon hij lang niet altijd iets doen. Voor elke wedstrijd deed hij zijn gebit uit en zette hij zijn zware hoornen bril met jampotglazen af. Sommige bronnen beweren dat hij met contactlenzen speelde, maar gezien zijn speelstijl lijkt dat niet waarschijnlijk. Zijn bijziendheid dwong Nobby ertoe kort op de tegenstander en dicht op de bal te spelen. Het leek lang niet altijd zeker of hij de bal of de tegenstander (of gewoon allebei) zou raken. 

Nobby Stiles voldeed lang niet aan de criteria om een supervoetballer te worden. Hij was dat ook nooit in vergelijking met zijn roemruchte ploeggenoten als Bobby Charlton, Dennis Law of George Best. Maar Nobby was wel de onmisbare schakel op het middenveld voor zijn teams, die de wereldtop haalden. Een working class hero. Een tandeloze tijger, maar niet in de figuurlijke zin. 

Erik de Graaf