Berlage in Usquert

Binnenkort gaan vier gemeenten op in Het Hogeland, maar de gemeentehuizen blijven in gebruik. Na vorige herindelingen kregen veel overtollige gemeentehuizen een nieuwe functie als woonhuis, galerie of gezondheidscentrum. In Usquert staat het gemeentehuis van Berlage nog te wachten op een passende bestemming.

Usquert behoorde een eeuw geleden tot de rijkste gemeenten van Nederland. Alleen was de rijkdom beperkt tot een elite van herenboeren. In hun achtertuinen woonden de landarbeiders in armoede. Ondanks de rijkdom had de socialistische SDAP vanaf 1919 een absolute meerderheid in de gemeenteraad. Het College bestond uit een liberale burgemeester en twee socialistische wethouders. Toen in de jaren twintig een architect werd gezocht voor een nieuw gemeentehuis stelde wethouder Geerling de vooruitstrevende Berlage voor. Berlage had moderne woonblokken voor arbeidersgezinnen in Amsterdam ontworpen, maar was vooral beroemd door de Koopmansbeurs (tegenwoordig bekend als de Beurs van Berlage). Een mooi compromis, want ook de liberale burgemeester Welt zag het wel zitten met Berlage.

Berlage ontwierp het gemeentehuis van Usquert als een samenspel van kunsten. Hij koos de stenen, de tegels, de meubelen en hij ontwierp de tuin. Binnen en buiten waren één geheel, één groot kunstwerk. Zelfs de politiecel was in stijl. Tijdens de bouw eiste Berlage een verhoogde toren, omdat hij zijn ontwerp schril vond afsteken bij de grote rentenierswoningen van de buren. Toen de gemeenteraad dat niet wilde financieren besloot hij de torenverhoging uit eigen zak te betalen. Het was hem veel waard om aan het eind van zijn carrière zijn eerste gemeentehuis te bouwen. Begin 1930 was de feestelijke inwijding.

Tot 1990 deed het dienst als gemeentehuis. De Vereniging Hendrick de Keyser, die zich inzet voor monumentaal erfgoed, verhuurde het vervolgens als kantoorruimte. Later werden er lezingen en tentoonstellingen georganiseerd. Tot er asbest in de vloeren werd gevonden. Binnenkort wordt dat probleem opgelost en wacht het Berlagehuis een nieuwe toekomst. Hoe die er uitziet is nog ongewis. Vreemd, want als het gebouw in bijvoorbeeld Baarn of Zeist stond was het allang tot Nationaal Berlagemuseum uitgeroepen.

Erik de Graaf

Otto Kalkhoven fotografeerde het Berlagehuis in Usquert vanuit kikkerperspectief. U kunt ook de hele serie Op verkenning door Het Hogeland lezen.