zondag 13 juni 2021

Alleen op Rottumerplaat

 

In juli is het een halve eeuw geleden dat de schrijvers Godfried Bomans en Jan Wolkers om de beurt een week op Rottumerplaat bivakkeerden. Vanuit de Breedenborg bij Warffum sprak de rijzende radio- en tv-ster Willem Ruis dagelijks voor de VARA-radio met de avonturiers op het eiland. “Hallo, hier Breede - Over”.

Voor het tijdschrift Blad voor Noord-Groningen (nr. 21, juni-juli 2021) schreef ik een stuk over Bomans en Wolkers op Rottumerplaat. Om het hele artikel te lezen kunt u een nummer van Blad kopen. Hier volgt een fragment:

“Een veelbelovend concept, vond men bij de VARA. Het was alleen nog een klus om twee geschikte kandidaten te strikken en om een geschikte locatie te vinden. Komiek en acteur Rijk de Gooyer en de populaire Rudi Carell vielen af, omdat Carell voor filmopnamen in Duitsland moest zijn. Ook Koos Postema en Tom Manders leken niet geschikt. Beter vond de VARA het om twee schrijvers te nemen. Die zouden goed in staat zijn om hun gevoelens van eenzaamheid te verwoorden, vermoedden de organisatoren. Jan Wolkers reageerde onmiddellijk enthousiast op het voorstel om naar een onbewoond eiland te gaan. Godfried Bomans moest er een paar nachtjes over slapen, maar stemde uiteindelijk in.

Ondertussen werd ook een locatie gevonden: Rottumerplaat boven de kust van Groningen. Geen zonovergoten tropisch eiland, zoals tegenwoordig zou worden gekozen. Strikt genomen was het ook geen onbewoond eiland, maar een werkeiland van Rijkswaterstaat. Na de Watersnoodramp van 1953 werd de zandplaat in de Waddenzee belangrijk in de Groningse kustverdediging. Uit alle macht versterkte Rijkswaterstaat Rottumerplaat met rijsdammen en helmgras, wat na jaren van noeste arbeid tot duinvorming leidde. In de jaren zestig ontstond zelfs het plan om de oostelijke Waddenzee droog te leggen voor nieuw akkerland. Het versterkte eiland Rottumerplaat vormde een bruggenhoofd in die inpolderingsplannen. In 1971 werd er keihard werd gewerkt, maar tijdens de zomervakantie van de eilandarbeiders van Rijkswaterstaat konden Bomans en Wolkers een paar weken in een oranje tent van de omroep voor Robinson Crusoe spelen. De accommodatie van Rijkswaterstaat ging op slot. Anders zou een weekje overleven op Rottumerplaat te makkelijk worden.”

Erik de Graaf

PS1: in hetzelfde nummer van Blad staat ook een Dagboek van vogelwachter Addo van der Eijk op Rottumerplaat. Hij zit momenteel op het eiland.

PS2: in de haven van Noordpolderzijl was het druk bij de terugkeer van Wolkers op zaterdag 24 juli 1971. De foto is afkomstig van de Stichting v/h De Eendracht - Usquert. 

dinsdag 1 juni 2021

Dertig jaar Vrienden van Rottum

Dertig jaar geleden werd de Stichting Vrienden van Rottumeroog en Rottumerplaat opgericht. Graag hadden we het jubileum gevierd met een sprankelend feest in ’t Zielhoes in Noordpolderzijl. Het staren vanaf de Waddendijk naar de eilanden in de verte kan nog wel, maar de viering van het jubileum moet door de corona worden uitgesteld tot het najaar of misschien zelfs volgend voorjaar.

 

Begin 1991 woedde de Slag om Rottum. Rijkswaterstaat adviseerde “om alle stabiliserende onderhoudsmaatregelen aan de eilanden Rottumeroog en Rottumerplaat te beëindigen”. Dat sloeg in als een bom. “Rottumeroog zal in Eems verdwijnen”, kopte het Nieuwsblad van het Noorden. Nadat hevige stormen het eiland in tweeën hadden gespleten gaf de overheid het eiland het laatste zetje naar de ondergang, zo luidde de teneur.

 

In Noord-Groningen ontstond grote bezorgdheid over de toekomstplannen van Rijkswaterstaat. Boeren en oevereigenaren wezen op de rol van de Rottums in de kustverdediging. Ook de provincie Groningen maakte zich zorgen over het kustbeheer. De ophef leidde tot een debat in de Tweede Kamer en een aangenomen motie om eerst te onderzoeken of de Rottums daadwerkelijk tot ondergang gedoemd waren.

 

De Slag om Rottum leidde in maart 1991 tot de bezetting van Rottumeroog. Hendrik Toxopeus, de zoon van de laatste vaste voogd van Rottumeroog, voer met zijn vrouw naar zijn eiland van verlangen. Ze kraakten de voogdwoning, rolden het spandoek “Wij houden van Rottumeroog” uit en stonden dagenlang de pers te woord. Rottumeroog hoeft niet te verdwijnen, vertelde Toxopeus keer op keer. Hij stelde voor om de natuur een handje te helpen en het “wandelende” eiland de juiste kant op te begeleiden. De noodzakelijke werkzaamheden zouden onder zijn deskundige leiding door groepen vrijwilligers kunnen worden verricht. Hendrik Toxopeus zag zichzelf wel als een verlate opvolger van zijn vader naar Rottumeroog terugkeren.

De bezetting van het eiland duurde twee weken en kreeg veel bijval. Jan Wolkers stuurde duizend gulden voor een steuncomité en Waddenschilder Geurt Busser begon een handtekeningenactie voor het behoud van Rottumeroog. Toch was er ook kritiek. De Waddenvereniging nam het initiatief voor een Rondetafelconferentie om het verhaal van alle kanten te belichten. Die vond eind april 1991 plaats in Warffum. Hendrik Toxopeus wist dat het voorbestaan van Rottumeroog met vijftig jaar kon worden gerekt als hij het eiland met zijn vrijwilligers aan de zuidkant mocht onderhouden. Rijkswaterstaat reageerde niet afwijzend. Voor de Vereniging van Oevereigenaren stond de veiligheid voorop. De Waddenvereniging wees erop dat het oostelijk Waddengebied veel waardevoller zou worden als het eiland aan de natuur zou worden overgelaten. Vicevoorzitter Reitsma van de Waddenadviesraad vond dat er maar moeilijk werd gedaan. Het eiland zou hoe dan ook verdwijnen. Volgens hem kon beter naar passende stervensbegeleiding worden gezocht.

 

Ondertussen zaten de sympathisanten van Hendrik Toxopeus niet stil. Nog tijdens de bezetting van Rottumeroog werd besloten een Stichting van Vrienden op te richten. Op 19 april 1991 kwamen de oprichters voor het eerst bijeen in Wehe den Hoorn. Eind mei 1991 passeerde de Akte van Oprichting bij de notaris. De Vrienden van waren een feit.

 

Eerst bepaalden alleen Rijkswaterstaat en Staatsbosbeheer het beleid en beheer van de Rottums. Voortaan hadden ook de Vrienden van Rottum een stem in het kapittel. Hendrik Toxopeus en oprichter Jan Klompsma leidden minister Maij-Weggen van Verkeer en Waterstaat in augustus 1991 rond op het eiland. De minister maakte daar een compromis bekend: de Vrienden zouden Rottumeroog onderhouden en met de werkzaamheden op Rottumerplaat zou gestopt worden. De verwachting was dat daarvan dan niet veel overblijven dan een zandplaat. De VSB-bank was bereid het onderhoud van Rottumeroog met een flink bedrag te sponsoren. De Rondetafelconferentie van Warffum kreeg een structureel vervolg in de Beheers- en Adviescommissie Kustverdediging Rottumeroog en Rottumerplaat, afgekort de BAKR, waarin de partijen nog jarenlang lijnrecht tegenover elkaar stonden.

 

Anno 2021 zijn de onderlinge verhoudingen sterk verbeterd. Verschillen werden overbrugd, voortaan werd samengewerkt. Rijkswaterstaat staat voor kustbeheer, Staatsbosbeheer voor natuurbeheer, terwijl de Vrienden zich richten op de cultuurhistorie van de eilanden. Daarnaast coördineren de Vrienden onderhoudswerkzaamheden en opruimacties.

 

Erik de Graaf


PS: dit feestelijke stuk verscheen afgelopen weekend ook op de website van de jubilerende Vrienden van Rottum.