dinsdag 13 juli 2010

Van pet gewisseld

Nozems in Amsterdam, in 1955 gefotografeerd door Ed van der Elsken. Tuig vond men het indertijd. Vetkuiven met brommers. Onaangepast.

Onlangs moest mijn zoon zijn pet op school inleveren. Omdat hij hem “bij herhaling” niet had afgedaan bij het betreden van de school. De pet moest een poosje bij de coördinator in de kast blijven. Mijn zoon voelde zich van zijn “image” beroofd. Voelde zich onbegrepen.

Ik heb hem deze foto van Van der Elsken laten zien. Kijk, zei ik, vetkuiven, nozems. Zonder pet. En zie je wat die oudere mannen op hun hoofd hadden die het tafereel met minachtig van een afstandje bekeken? ... een pet.

Het onbegrip is van alle tijden. De hoofddeksels wisselen van generatie.

Erik de Graaf

zondag 11 juli 2010

WK-pilsjes

In 1974 was ik zestien. In een overmoedige bui besloot mijn vader dat we bij elk Nederlands doelpunt een pilsje zouden drinken. Dat werden er vijftien met tweemaal vier tegen Bulgarije (4-1) en Argentinië (4-0). Nederland haalde de finale, die we in een café in het Sauerland bekeken. West-Duitsland tegen Nederland begon goed, maar eindigde dorstig.

Vier jaar later ging ik het WK van 1978 voor mij aarzelend van start. Van de vijftien doelpunten zag ik de eerste drie niet. Ik had besloten het WK in Argentinië te boycotten. Uit protest tegen de junta en geïnspireerd door Bloed aan de paal van Bram & Freek. De eerste wedstrijd, 3-0 tegen Iran, zat ik op mijn kamer. Ik volgde het scoreverloop door het gejuich en het gespring van mijn familie in de huiskamer boven mij. Na de tweede wedstrijd (0-0 tegen Peru) gaf ik mijn boycot op. Het werden nog twaalf pilsjes tot en met de finale en een dertiende om die bal van Rensenbrink tegen de paal te verwerken.

Sinds 1978 heb ik niet meer structureel op Nederlandse doelpunten gedronken. Dit jaar wilde mijn zestienjarige zoon de traditie wel weer oppikken. We hebben niet op elk doelpunt geproost, maar vanavond staan voor ieder drie pilsjes klaar. De laatste drinken we pas in de laatste minuut van de verlenging. 3-2 tegen Spanje? Na verlenging? Is iedereen het ermee eens?

Erik de Graaf

Godfried Bomans doodsbang op Rottumerplaat


Doodsbang trok Godfried Bomans zich terug in zijn tentje in het duin van Rottumerplaat. Hij was nog maar een uur op het onbewoonde eiland toen vier mensen het eiland over het drooggevallen Wad naderden. “Robinson moest achtentwintig jaar wachten eer hij de befaamde ‘print in the sand’ zag en mij overkomt dit al na een uur”, schreef Bomans in zijn Dagboek van Rottumerplaat.

In juli 1971 bivakkeerde Bomans een week op het onbewoonde eiland Rottumerplaat om een week later te worden afgelost door Jan Wolkers. Het eerste uur van zijn verblijf bespeurde Bomans volgens zijn eigen Dagboek “geen enkel gevoel van onrust of verlatenheid”. Maar toen zag hij in de verte “vier paaltjes op de horizon staan die er eerst niet waren”. De paaltjes werden steeds groter en veranderden in drie mannen en een vrouw uit Warffum, die uit nieuwsgierigheid een praatje met Bomans wilden maken. Bomans baalde: “Ik heb geen bevoegdheid om zoiets te verbieden”, aldus zijn Dagboek, “en kon niets anders doen dan hen vriendelijk duidelijk maken waaróm ik er niet blij mee was”.

Bomans suggereerde dat hij de vier bezoekers rustig opwachtte voor een praatje en “op dringend verzoek” zijn naam op de schouder van een van de mannen schrijft. “Ik deed dit in ruil voor zijn belofte om over dit bezoek verder met niemand te praten, maar toch was het verkeerd, want wat heeft hij eraan als hij dat niemand laat zien?”

Ik heb me lang afgevraagd wie die dorpsgenoten waren, die Bomans’ gemoedsrust al op de eerste middag van zijn tijd op Rottumerplaat verstoorden, maar niemand leek het me te kunnen vertellen. Blijkbaar hadden de vier hun belofte om over het bezoek te zwijgen niet gebroken en hun verhaal naar thuiskomst niet in geuren en kleuren verspreid. Een poosje geleden kreeg ik een mailtje met de gouden tip. Ik moest eens verder vragen in café Spoorzicht, want uitbater Henk Hoek zou één van de vier zijn.

Gistermiddag heb ik het hem eens op de man af gevraagd. “Ja, daar was ik bij”, reageerde hij met een minzaam lachje. Hij was op 10 juli 1971 met een groep vanuit Noordpolderzijl het Wad opgevaren, vertelde Hoek me gistermiddag in zijn café in Warffum. “Verrek”, hadden ze tegen elkaar gezegd toen ze in de verte op Rottumerplaat een oranje stip zagen. “Dat zal Bomans wel zijn”. Uit nieuwsgierigheid besloten ze naar hem toe te lopen. “Dat was veel verder dan we dachten. Op het Wad verkijk je je enorm op de afstanden.” Op het eiland stond Bomans de vier niet rustig op te wachten. “Nee”, antwoordde Hoek, “bepaald niet. Van grote afstand stond hij met een verrekijker naar ons te kijken, maar toen we dichterbij kwamen trok hij zich steeds verder terug het eiland op. Toen we er eindelijk op het eiland aankwamen zat hij in zijn tentje met de rits dicht. Doodsbang”.

Achteraf bleek het goedbedoelde, onschuldige bezoek van de vier een vroege ommekeer in Bomans’ gemoedsrust op Rottumerplaat te zijn geweest. “Het bezoek heeft toch veel verstoord”, gaf hij toe in zijn Dagboek. Blijkbaar had het bezoek hem ervan doordrongen dat hij weliswaar alléén op het eiland was, maar niet onbereikbaar. Het werd afzien voor Bomans. De eerste nacht sliep hij slecht door het gekrijs van de meeuwen. Daarna voelde hij een week lang zich ziek. Kwetsbaar en angstig was hij op het onbewoonde eiland. Zelf bracht Bomans zijn angsten in verband met dreigbrieven van de Rode Jeugd, die hij in een column in De Volkskrant “raddraaiers” had genoemd. Op zaterdag 17 juli 1971 was hij dan ook dolgelukkig dat hij door Wolkers werd afgelost. “Hij is meer mens van de natuur”, citeerde het Nieuwsblad van het Noorden Bomans, “zelf blijf ik toch een Haarlemse meneer die langs het strand wandelt”.

Erik de Graaf

zaterdag 10 juli 2010

Erich Mühsam vermoord!


In de nacht van 9 op 10 juli 1934 werd Erich Mühsam, anarchist, publicist en schrijver, op 56-jarige leeftijd vermoord in het concentratiekamp Oranienburg. Bijna anderhalf jaar eerder, op 28 februari 1933, was hij gearresteerd na de Rijksdagbrand. De laatste 17 maanden van zijn leven bracht Mühsam door in twee Berlijnse gevangenissen en in de concentratiekampen Sonnenburg, Brandenburg en Oranienburg.

Al vele jaren waarschuwde Mühsam voor het bruine, fascistische gevaar. Vier weken na Hitlers machtsgreep zagen de nazi’s hun kans schoon om hem te grazen te nemen. De SA zorgde voor de arrestatie. Maar Mühsam liet zich geen lesje leren en bleef ondanks martelingen zichzelf en zijn eigen gedichten trouw. Sich fügen heiβt lügen! Kortom: hou je haaks, blijf bij je principes. Je voegen betekent liegen.

Op 10 juli 1934 werd Erich Mühsam door de SS vermoord. Zonder iets van de nazi’s te hebben bijgeleerd. George Grosz, tijdgenoot van Mühsam en expressionistisch schilder en graficus, wist Mühsams onverzettelijkheid in 1935 fraai uit te tekenen. “We zullen het u bijbrengen”, schreef Grosz onder de tekening.

Erik de Graaf

donderdag 8 juli 2010

Duitsland vakantieland


Van uitgever Bert Bakker (1912-1969) is bekend dat hij op doorreis naar Denemarken alleen in Duitsland stopte om te tanken. Door de Tweede Wereldoorlog getekend draaide hij liefst bij Oldenzaal de raampjes van de auto dicht om ze pas boven Flensburg in Denemarken weer open te doen.

Bert Bakker was tijdens de Duitse bezetting nauw betrokken bij het verzet en werkte mee aan het illegale Vrij Nederland. Maar ook uit latere generaties ken ik talloze voorbeelden van mensen die Duitsland liefst mijden als de pest, zelfs in mijn eigen vriendenkring. Frankrijk, Italië of zelfs Oostenrijk zijn volgens hen okay, maar Duitsland…

Gelukkig is hierin volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) de laatste jaren een kentering zichtbaar. Duitsland mag zich onder Nederlanders verheugen in een toenemende populariteit als vakantieland. Voor korte vakanties is Duitsland inmiddels zelfs marktleider. Van alle korte vakanties werd 38% in Duitsland doorgebracht. In 2002 was dat nog 27%. Vooral het Sauerland en de Eifel zijn voor tussendoortjes in trek.

Maar ook voor de lange “hoofdvakanties” zit Duitsland het gedoodverfde vakantieland nummer 1 Frankrijk op de hielen. In 2009 gingen er volgens het CBS bijna 2,3 miljoen Nederlanders naar Duitsland, nog slechts 203.000 minder dan naar Frankrijk. De normalisering van de naoorlogse Duits-Nederlandse betrekkingen nadert blijkbaar eindelijk haar voltooiing.

Erik de Graaf

woensdag 7 juli 2010

Iddink doet 't (blijkbaar weer)


Grappig. Als het weer de tijd is om schoolboeken in te leveren is de belangstelling voor mijn blog van vorig jaar over schoolboekenleverancier Iddink weer groot. Het onderwerp staat hoog in de popular pages van mijn digitale teller en vandaag kreeg ik er weer eens een reactie op. Het heeft ongetwijfeld met veel onvrede te maken. "Iddink doet 't" luidt de reclameslogan van het bedrijf, maar er gaat ook veel mis in de contacten met Iddink. In ieder geval maak ik voor de zekerheid altijd een foto van de in te leveren boeken.

Erik de Graaf

dinsdag 6 juli 2010

Kolencentrales stinken!


In het hoge noorden van Nederland, in de Eemshaven, verrijzen tegen alle goede klimaatvoornemens in twee nieuwe kolencentrales van NUON en RWE. De bedrijvigheid steekt op een mooie zomerse dag fraai af tegen de frisse blauwe hemel, maar het is de vraag of de Groningse hemel zo fris blijft als de centrales hun CO2, fijnstof en zware metalen de lucht in laten gaan.

Dat de kolencentrales in aanbouw zijn wil overigens niet zeggen dat ze na voltooiing ook in gebruik worden genomen. NUON en RWE zijn aan de bouw begonnen, terwijl er nog enkele bezwaarprocedures lopen. Het is goed om daaruit moed te putten, dacht de Vereniging Zuivere Energie en organiseerde vorige week een informatieavond in het dorpshuis van Roodeschool (zie aankondiging en verslag). Ruim honderd mensen uit de directe omgeving kwamen erop af.

Kolencentrales zijn niet meer van deze tijd, was de boodschap op de avond in Roodeschool. Ten tijde van een klimaatcrisis is het onaanvaardbaar gigantische hoeveelheden CO2 te produceren om ze vervolgens elders in Nederland tegen hoge kosten ondergronds op te slaan. Bovendien is nog niet bewezen dat die “oplossing” veilig is. Wel zal ondergrondse opslag veel energie opslurpen. Voor de ondergrondse opslag van de CO2 van drie kolencentrales zou je eigenlijk een derde moeten bouwen. Van de zotte, lijkt me. Daarnaast krijg je te maken met transport van steenkolen door de beschermde Waddenzee, de opslag van steenkolen aan het Wad en aan het begin van de keten de mens- en milieuonvriendelijke winning van steenkolen all over the world. STROOM STINKT, was onlangs in Netwerk te zien.

Greenpeace bekritiseerde de bouw van de kolencentrales en riep op tot protest in Roodeschool. Johann Smid van het Oost-Friese burgerinitiatief Saubere Energie Ost-Friesland, bij Delfzijl aan de andere kant van de Eems, vertelde hoe grote verontwaardiging en hevig verzet in Duitsland de bouw van een aantal kolencentrales heeft verhinderd. Het heeft dus zin. Een bijdrage van GGD-arts Wim Niessen over de gezondheidsrisico’s viel wat uit de toom. Hij gaf een wetenschappelijke uiteenzetting tegen de achtergrond van (oprekbare) overschrijdingsnormen, zonder daarbij de cumulatie van zware metalen in de directe omgeving in zijn verhaal te betrekken. Op de bezorgde omwonenden maakte Niessens uitzetting een bagatelliserende indruk.

Hopelijk helpt het late offensief van de Vereniging Zuivere Energie. Ik heb me in ieder geval als lid aangemeld om de handen uit de mouwen te steken.

Erik de Graaf

vrijdag 2 juli 2010

Samba op klompen in Warffum


Geel en oranje bekeken vanmiddag Nederland-Brazilië in het café in Warffum. Tientallen Brazilianen van een dansgroep, die dit jaar schittert op het dansfestival Op Roakeldais, en hun Nederlandse gastgezinnen.

Na de volksliederen gingen gezang en gejuich op en neer. Braziliaans feest na het buitenspeldoelpunt, Nederlands gejuich na de afkeuring. Niet lang daarna de 1-0. In de eerste helft wees niets op een oranje overwinning. Geel was sterker.

Na de pauze omgekeerde verhoudingen. Spanning bij geel en oranje. Geroep, geschreeuw, maar ook gezang. Braziliaans en Nederlands. Een lullige gelijkmaker, later de terechte 2-1. Nagelbijten tot en met minuut 93. Daarna feest op straat. Oranje troost geel. En een gezamenlijke foto. Geweldig sportief feest. Vanavond wordt het voortgezet op het dansfestival.

Erik de Graaf