Heinrich Zille en ik

Sinds mijn geboorte ben ik precies een eeuw jonger dan Heinrich Zille. Tegen een blinde muur aan de Marheineckeplatz in het toen nog West-Berlijnse Kreuzberg zag ik ooit een reusachtige tekening van het Berlijnse volksleven in de jaren twintig. "Heinrich Zille: 10.1.1858 - 9.8.1929", stond eronder. De Berlijnse volkstekenaar en fotograaf was toen net vijftig jaar dood. Ach, dacht ik jong en onbevreesd, tot 2029 heb ik dus nog wel de tijd.

Vandaag is het precies 164 jaar geleden dat Zille werd geboren. Hij groeide op in armoede, werkte jarenlang in een fotoatelier, maar kwam pas goed aan zijn eigen werk toe toen hij rond zijn vijftigste werkloos werd. "Ga liever de straat op. Kijk om je heen en teken", had zijn leermeester hem gezegd. Zijn sociaalkritische weergave van het Berlijnse leven van het late keizerrijk en de Republiek van Weimar sloeg in als een bom.

"Moeder, ik kan bloed in de sneeuw spugen", zegt een meisje op een van Zille’s tekeningen trots tegen haar moeder. Of: “moeder, zet de twee bloempotten eens buiten. Ons Liesje zit zo graag in het groen”. De heersende klasse vond Zille’s werk maar niks. "Die kerel ontneemt ons alle levensvreugde", becommentarieerde een keizerlijke officier een Zille-tentoonstelling.

In het Nicolaïviertel in het centrum van Berlijn (toen Oost-Berlijn) staat sinds zijn honderdvijftigste verjaardag een standbeeld van Heinrich Zille. Hoed op en de jas goed dichtgeslagen. Om de hoek is het Zille-Museum. Alles in het oudste deel van de tegenwoordige wereldstad ademt Zille en zijn Berliner Milljöh. Sinds ik in 1979 de muurschildering op de Marheineckeplatz zag sta ik altijd even stil bij Heinrichs verjaardag (ik mag hem bij zijn voornaam noemen). In mijn jonge jaren had ik vrede met die negende augustus 2029, precies een eeuw na Zille, maar die dag dat komt nu wel akelig dichtbij. Ik geloof dat ik mijn doel moet bijstellen. Proost!

Erik de Graaf

PS: mooi boek gekregen. Van Patrick Dassen over de Weimar Republiek. Zille staat niet in de index. Foutje?