Mijn heimweefabriek

In de herfstvakantie heb ik nostalgisch gedaan in mijn geboortestad Vlaardingen. We logeerden met het hele gezin in het Nivonhuis in de straat waar ik van mijn twaalfde tot mijn negentiende woonde. Ik vertelde mijn kinderen over mijn verhuizing naar de Vossiusstraat in 1970.

Een keer gingen we op zondag naar het nieuwe huis. Terwijl mijn ouders bekeken wat er de volgende week nog geklust moest worden (op zondag mochten de handen natuurlijk niet uit de mouwen) keek ik vanuit de tuin naar een partijtje voetbal van mijn toekomstige buurjongens. Meedoen mocht niet van mijn ouders, wist ik. Ook daarvoor was het veel-te-veel zondag. En de zondag was niet voor leuke dingen voor jongens van twaalf.

Het partijtje voetbal zoog me wel aan. Eerst klom ik over het tuinhek om het beter te zien. Ik bekeek het en zag dat mijn nieuwe buurjongens het konden. Toen er een afzwaaiende bal in mijn richting kwam trapte ik hem keurig terug. Tien minuten later deed ik volop mee. Voor het eerst van mijn leven op zondag. En in mijn zondagse kloffie. Dit eerste partijtje in de Vossiustraat is me altijd bijgebleven als een belangrijk moment in mijn ontworsteling aan de saaie zondagen. Die ene bijzondere keer stonden mijn ouders het toe, de volgende keer konden ze het niet meer tegenhouden.

Van de week googlede ik de naam in van mijn oude buurjongen, waarmee ik indertijd voetbalde, maar met wie ik ook LP’s ruilde en naar concerten van Yes of Led Zeppelin in Rotterdam ging. Ik vond zijn weblog over Rusland met een emailadres. Mijn mail werd binnen een dag beantwoord. Grappig was dat hij met dezelfde gebeurtenis begon, maar dan gezien vanaf de andere kant van het tuinhekje: “Wij stonden met een paar jochies uit de buurt (Juul Sentges, André en Raymond Schippers) een beetje nieuwsgierig te kijken naar die nieuwe jongen in de straat. Je stond in het tuintje-in-aanleg (met een laag hekje). Je kreeg de bal voor je voeten, trapte die terug, en daarmee was het oordeel meteen geveld: hij kan voetballen!”

Erik de Graaf

Liefde in de Stasigevangenis

Op 6 april 1981 werd de Oost-Duitse dissidente Regina Kaiser gearresteerd. Al op de eerste dag betrad Stasi-officier Uwe Karlstedt de verhoorkamer. “Er ging een schok door me heen”, zegt Kaiser. “Precies zo had de ideale man er in mijn dromen uitgezien. Ja, het was echt liefde op het eerste gezicht. Alleen jammer dat mij dat nu net in de gevangenis moest overkomen.” Ze werd uitgerekend verliefd op de persoon, die de strafbare feiten voor haar proces moest verzamelen. Het gevolg was een groteske verhoorpraktijk, waarin ze haar gevoelens moest zien te verdringen. Na een paar weken schreef ze de zin “en toch steeds weer 11 en 12” voor hem op, waarvan alleen zij de betekenis kende. “De code was eenvoudig”, zegt ze nu. “Je bent mooi heeft in het Duits elf letters. En ik hou van jou twaalf”.

Wat zij niet wist was dat ook haar Stasi-officier moeite had zich op de verhoren te concentreren. “Ik zag steeds een leuke, aardige vrouw van mijn eigen leeftijd”, herinnert Karlstedt zich, die zich steeds meer op de verhoren begon te verheugen. “Ik rekte ze onnodig en sloeg extra sigaretten voor haar in”. Toch kreeg Karlstedt het strafdossier tegen Kaiser vakkundig en professioneel rond. Na een half jaar werd ze tot drie jaar gevangenisstraf veroordeeld. Kort voor haar overplaatsing naar een vrouwengevangenis in het zuiden van de DDR viel de Stasi-officier even uit zijn rol. “Kunt u zich voorstellen van iemand als ik te houden”, vroeg hij bij hun laatste ontmoeting in de verhoorkamer. Het antwoord was kort en duidelijk: “Ja”. Wat volgde was een afscheid met een kus.

Regina Kaiser verhuisde na haar vrijlating in 1984 naar West-Berlijn. Aan de Oost-Duitse kant van de Berlijnse Muur vervolgde Uwe Karlstedt zijn carriere bij de Stasi. Eind jaren tachtig was hij beroepsmatig betrokken bij acties tegen de Oost-Duitse protestbeweging. Zijn ijver leverde Karlstedt nog in oktober 1989, nog geen maand voor de ineenstorting van het Oost-Duitse regime, promotie tot majoor op.

Pas in 1997 kwam Regina Kaiser de achternaam van haar geliefde Stasi-officier te weten. Ze achterhaalde zijn telefoonnummer en belde hem op. Een paar weken later woonden ze samen, de Beauty en haar Beast. Ze hebben heel wat uit te praten, lijkt me zo. Inmiddels hebben ze er een boek over geschreven en is er een tv-film over gemaakt. Hollywood kon het niet verzinnen. Echt gebeurd. En ze leefden nog lang en ....

Erik de Graaf

Bovenste foto: Uwe Karlstedt en Regina in hun keuken in Berlijn (Erik de Graaf, 2004)
Onderste foto: verhoorkamer in Stasigevangenis Hohenschönhausen (Erik de Graaf, 2005).

29 oktober 1983

Precies een kwart eeuw geleden marcheerden 550.000 mensen vreedzaam door de straten van Den Haag. Het was de grootste vredesdemonstratie ooit in ons land, groter dan die in Amsterdam van twee jaar eerder. Doel was de plaatsing van kruisraketten tegen te houden. Het waren de ijzige tijden van de Koude Oorlog.

Heeft het geholpen? De kruisraketten zijn er niet gekomen. Jaar op jaar werd het plaatsingsbesluit in Nederland uitgesteld, terwijl andere NAVO-landen er al wel voor gingen. Het kabinet-Lubbers durfde het plaatsingsverdrag pas op 4 november 1985 te tekenen. Tot die tijd was, onder druk van de vredesbeweging, het politieke klimaat er niet voor.

Maar in november 1985 was het klimaat om de atoomraketten daadwerkelijk te stationeren al aan het veranderen. In maart had Michail Gorbatsjov het roer in de Sovjetunie overgenomen. Oost en west kwamen on speaking terms. Onder zware economische druk bleek Gorbatsjov bereid de Russische SS-20’s tegen de kruisraketten weg te strepen. De havik Reagan streek met de overwinning.

En wie was nu de grootste vredesbeweging? De demonstranten van een kwart eeuw geleden of de NAVO? Daarover wordt nog steeds heftig gediscussieerd. De westerse vredesbeweging heeft de plaatsing van kruisraketten jarenlang tegengehouden en de politiek onder grote druk gehouden. Het NAVO-dubbelbesluit van 1979 (plaatsing + onderhandelingen met de Sovjetunie) heeft achteraf ook gewerkt, zij het pas nadat, volkomen onverwachts voor iedereen, in het oosten een koerswisseling optrad.

Erik de Graaf

Staatssteun

Fortis/ABN, ING en nu weer drie miljard Aegon. Staatssteun. In de nieuwe Waterstof, de bundel informatieve en beschouwende digitale artikelen van de progressieve denktank Waterland, staat vandaag bovenstaande cartoon van Bas Köhler over de staatssteun van de laatste weken. Een tekening vertelt soms in één oogopslag meer dan een lang artikel.

Erik de Graaf

IJsclub

Vorige week kwam meneer Van den Berg weer aan de deur met de lidmaatschapskaarten van de ijsclub (opgericht in 1875). Vijf euro voor het hele gezin. Koopje, zelfs al heeft er in geen jaren ijs op onze dorpsijsbaan gelegen. Elk jaar voeren meneer Van den Berg en ik hetzelfde gesprek. Ik zet de ijzers maar weer in het vet, zeg ik dan, want als meneer Van den Berg met de lidmaatschapskaarten langs de deuren gaat begint voor mij de Warffumse winter. En dan hebben we het over de zachte winters van de laatste jaren en stellen we vast dat we al jaren geen rondjes meer hebben gedraaid op het weiland aan de Onderdendamsterweg. Laat staan dat we naar Baflo of verder konden schaatsen.

De jaarlijkse rondtocht van meneer Van den Berg met de lidmaatschapskaarten van de ijsvereniging is een ritueel zonder hoop op vorst geworden. Zelfs als de ganzen het niet meer nodig vinden om in de winter naar het zuiden te trekken zal ik elk jaar mijn lidmaatschapskaart voor het hele gezin in ontvangst blijven nemen.

Maar niet te pessimistisch. Werd vorige week niet de verwachting uitgesproken dat de Elfstedentocht eens in de achttien jaar kon worden verreden? Dan is ons baantje vast ook bevroren. “Zet het geld wel op een goede bank”, riep ik meneer Van den Berg nog na. Glimlachend draaide hij zich om: “Och, die IJslandse bank lijkt me wel passend”.

Erik de Graaf

De Punt twee

Gisteren zag ik een “hondekop” badend in het licht bij De Punt in Drenthe. Opnames voor de speelfilm De Punt over de treinkaping in mei 1977. Blogger Bob dingt mee naar een Oscar voor de beste figurant en doet verslag op zijn weblog.

Erik de Graaf

De Punt

Tussen Assen en Groningen zag ik vanavond een gele, stilstaande trein in een fel verlicht landschap. Gek, denk je dan. Een treinkaping? Zal toch niet, het is op precies dezelfde plaats als in 1977. Ik vermoedde al filmopnames, vaag herinnerde ik me iets te hebben gelezen over plannen voor een speelfilm.

Thuisgekomen las ik op teletekst van TV Noord dat het inderdaad om filmopnames ging, die daar dit weekend konden plaatsvinden doordat er toch werkzaamheden zijn aan het spoor tussen Assen en Groningen. De spectaculaire bevrijding van de gijzelaars door de straaljagers van de luchtmacht staat voor dit weekend op het programma.

Gek om toch even een onbehaaglijk gevoel te bespeuren. Het waren tijden met veel spanning, angst en geruchten. Ik woonde in die tijd in Vlaardingen en herinner me het bericht in het journaal van acht uur dat tussen Vlaardingen en Maassluis een nieuwe treinkaping was begonnen. Tientallen, honderden mensen fietsten langs onze woning aan de rand van de stad om een glimp van de “nieuwe ramp” op te vangen. Het bleek loos alarm. Treinreizigers hadden alarm geslagen, omdat ze vonden dat “iemand met een Moluks uiterlijk” zich verdacht gedroeg. Het was tekenend voor de angst en het wantrouwen dat het bericht onmiddellijk in het tv-journaal werd uitgezonden.

Erik de Graaf

Matglastuinbouw

De overheid moet niet alleen banken, maar ook glastuinbouwbedrijven opkopen. Dat zei de voorzitter van de tuindersvakbond LTO Noord/Glaskracht gisteren volgens mijn noordelijk ochtendblad (en dan is het waar!).

Door de hoge gasprijzen en tegenvallende opbrengsten zijn in de afgelopen vijf jaar alleen in het glastuinbouwgebied rond Emmen al zo’n 25 ooit florerende glastuinbouwbedrijven failliet gegaan. De banken wilden geen overbruggingskredieten meer leveren.

In het nog hogere noorden plannen de Provincie Groningen en de gemeente Eemsmond nog steeds een immens glastuinbouwgebied tussen de Eemshaven en het nu nog leuke dorp Oudeschip. Al bijna tien jaar houden tegenstanders vol dat dat een onhaalbaar project is, maar gemeente en provincie bleven er honderdduizenden euro’s instoppen, die ze net zo goed bij Icesave hadden kunnen stallen.

Vorige week belde Nettie van het voormalige actiecomité Op Goede Grond me met de mededeling dat het plangebied in het nieuwe ontwerp-bestemmingsplan buitengebied wit is gebleven en geen functieomschrijving heeft. Wat zou dat betekenen? Geven ze het eindelijk op of is er iets anders aan de hand? Haar telefoontjes met gemeente en adviesbureaus leverden geen helderheid op. Komt er nu glas of geen glas in het bestemmingsplan? Het blijft matglas.

Erik de Graaf

Partij van de Blijheid

GroenLinks wordt binnenkort 18 jaar. René Kerkwijk wijdt er een leuke serie GroenLinks is Jarig aan, waarin leden vertellen wat ze de partij voor de toekomst wensen. Ik wens de partij vooral veel plezier en creativiteit in de politiek. Dan hou je het een stuk beter vol. Da’s een wijze les, die ik vroeger al leerde van Ollie B. Bommel. In De Partij van de Blijheid uit 1951, onlangs weer opgenomen in De avonturen van Tom Poes (del 11), besluit heer Ollie een politieke partij op te richten om de somberheid in Rommeldam te bestrijden:

"Het is triest!", zei heer Ollie met holle stem. "Ik weet niet waar het met de wereld heen moet, jonge vriend! Mijn ochtendblad staat vol met verdriet en akeligheid. Ik lees daar zojuist dat de gemeentesecretaris nu ook al ziek is geworden en dat de burgemeester op instorten staat! Erger kon het al niet, zeg nu zelf! Alles is even somber, zelfs mijn belastingaanslagbiljet vanmorgen miste de vrolijke, frisse toon van vroeger. En mijn knie is vandaag weer erger, mijn hoofd gonst, als je begrijpt wat ik bedoel en het regent maar. Het is allemaal akeligheid!"
"Kom, heer Ollie!", zei Tom Poes opgewekt. "Zo erg is het heus niet! Rommeldam is een beetje suf en saai, maar dat komt door u!"
"Door mij?", riep heer Bommel geschrokken. "Wat bedoel je?"
"Wel", zei Tom Poes. "U bent toch een van de belangrijkste burgers, niet waar?"
"Ja", zei heer Bommel. "Dat is waar!"
"Waarom brengt u dan niet een beetje leven in de brouwerij?", vroeg Tom Poes. "U hebt geld en aanzien, dus wat houdt u tegen?"
"Hm", zei heer Bommel nadenkend. "Juist, wat houdt mij tegen? Niets, jonge vriend, niets. En nu je het zegt, ik was eigenlijk al lang van plan om iets leuks te doen. Iets leuks, als je begrijpt wat ik bedoel! Ja, ik ga een partij oprichten! De Partij van de Blijheid!".

Veel plezier en blijheid toegewenst vanaf je achttiende.

Erik de Graaf

Kredietcrisis

Lokale en provinciale overheden zijn voor miljoenen de boot ingegaan door het faillissement van IJslandse banken. Van de week kreeg ik een mail van iemand die wist dat ik me wel eens met provinciale politiek in Groningen bezighoud.

Zijn neef had een week voordat Icesave failliet ging het spaargeld van zijn 91-jarige demente oma van IJsland terug naar een Nederlandse bank gehaald. Hij had de koers van de IJslandse kroon zien vallen en daaruit de conclusie getrokken dat er een kapitaalvlucht gaande was. Net op tijd dus. Waarom konden alle duurbetaalde financiële experts niet voorzien wat zijn wakkere neef wel doorzag, vroeg hij zich af.

Ik snap dat ook niet. En wat ik ook niet snap is dat niemand luid heeft gewaarschuwd voor de IJslandse banken, terwijl toch ook allerlei gemeenten hun lokale miljoenen wél op tijd veiligstelden. Zo’n waarschuwing had ongetwijfeld wat miljoenen gered (en het IJslandse faillissement bespoedigd).

Zelf maak ik me geen geen zorgen over dubieuze bankrekeningen, zoals ik me ook nooit bezig heb gehouden met een renteprocentje meer of minder. Mijn spaargeld ligt bij een ideële bank, die ervoor zorgt dat het niet in landmijnen, kinderarbeid of milieuafbraak, maar in de duurzaamheid van de samenleving wordt belegd. Dat vind ik belangrijker dan het rentepercentage. Bij mijn bank “voor de wereld van morgen” kun je duurzaam en veilig sparen, staat op de site. En mocht het toch misgaan: ter geruststelling staat erbij dat particuliere spaarders dan ook tot 100.000 euro terugkrijgen. En daar zit ik ruim onder. Dat is een rijk en rustig gevoel.

Erik de Graaf

Dobben

In september berichtte ik tweemaal over het dichtplempen van een dobbe bij de Oudendijk in Warffum. Diverse mensen hebben geklaagd bij gemeente, waterschap en Landschapsbeheer Groningen. Het gevolg was dat de verantwoordelijke boer door drie instanties werd belaagd. Vorige week heeft hij onder dwang van een fikse boete grond en aardappelen uit de dobbe verwijderd.

Fraai ziet het er nog steeds niet uit, zoals op de zojuist genomen foto te zien is, maar opgeruimder is het wel. De boer baalt enorm van de ophef, heb ik begrepen. Hopelijk begrijpt hij wel dat het er niet om gaat om hem te pesten, maar om een stukje cultuurhistorie van de ondergang te redden.

Het zou mooi zijn als de drie instanties, die de boer in de afgelopen weken achter de broek zaten, nu met positieve maatregelen komen om de agrarische bedrijfsvoering aan te passen aan te beschermen poelen, dobben en kreken. Ik snap best dat de kronkelende watertjes efficiënt boeren soms in de weg staan. Daarom mag de overheid er best iets voor over hebben om boeren te stimuleren zorgvuldig met dit erfgoed om te gaan.

Erik de Graaf

Genoemde bijdragen uit september: Cultuurhistorie boven Warffum in gevaar (13-9) en Dobben boven Warffum (15-9)

Groeten van Rottumerplaat

Een jaar geleden overleed Jan Wolkers. Vele herinneringen worden weer aan hem opgehaald. In Warffum en omgeving is hij nauw verbonden met de herinnering aan zijn week op het onbewoonde waddeneiland Rottumerplaat in 1971. Eerst bivakkeerde Godfried Bomans een week op Plaat, daarna was het de beurt aan Wolkers.

Voor Bomans was het afzien in de verlaten waddennatuur. Op zaterdag 17 juli 1971 was hij dan ook dolgelukkig door Wolkers te worden afgelost. Wolkers had het er vanaf het eerste moment naar zijn zin. Waar Bomans gek werd van de krijsende meeuwen was hij er al snel aan gewend. Het natuurmens was een en al activiteit. Hij bouwde aan zijn symbolische hek rond het eiland met het bekende bordje "Wolkers: 2x bellen". Toen zijn proviandkist te water raakte besloot hij te leven van wat het eiland en de zee hem bood: garnalen, paling, wier, e.d. Ondertussen spalkte een gebroken pootje van een scholekster. Hij verkende het kadaver van een zwangere zeehond en verzorgde een uitgeputte jonge zeehond. Op donderdag werd het dier opgehaald door een helikopter van de luchtmacht en naar een opvangcentrum op Texel gebracht. "De defensiekosten zijn veel te hoog", oreerde Wolkers, "maar dat mag zo blijven als we het leger omturnen. Stel je voor: de vijand valt binnen en er wordt niet teruggeschoten. Het hele leger is bezig met het redden van jonge zeehondjes".

Een keer per dag deed Wolkers in geuren en kleuren verslag van zijn belevenissen aan Willem Ruis, die vanuit Hotel de Breedenborg bij Warffum twee weken lang het radioprogramma "Alleen op een eiland" presenteerde. In de eerste week was het programma vrij saai, maar met Wolkers leefde het op. Het luisterpubliek smulde. Ook het Nieuwsblad van het Noorden hield de wederwaardigheden van Wolkers goed in de gaten. "Jan Wolkers heeft het druk op Rottumerplaat", kopte de krant al bij de eerste de beste gelegenheid. En later: "Wolkers opereert dode zeehond" of "Jan Wolkers als eenzame wonderdokter".

Op de maandag na het avontuur kopte de krant: "Hoe de grote dierenvriend weer tot ons kwam". Honderden mensen stonden volgens het Nieuwsblad de UQ 10 van garnalenvisser Klaas Meijer op te wachten in de haven van Noordpolderzijl. En Wolkers maakte er zijn showtje van. "Het is een schande", vond hij, "dat Klaas Meijer zijn schip moet verkopen, omdat de Waddenzee vervuilt".

Een mooie herinnering. Wandelend op de dijk zag ik Rottumerplaat vanochtend in de verte liggen. Als je goed luistert hoor je de meeuwen nog krijsen.

Erik de Graaf

Haider

De rechtse populist Jörg Haider is gisterochtend bij een auto-ongeluk om het leven gekomen. Tja, zeker weer geprobeerd iemand rechts in te halen.

Erik de Graaf

Tag der deutschen Einheit

Achttien lentes telt de nieuwe Bondsrepubliek inmiddels. Gisteren werd gevierd dat het eerste (en ook laatste) democratische gekozen DDR-parlement al in augustus 1990 besloot de staat op te heffen en per 3 oktober onder te brengen in de oude, toen ruim 41 jaar bestaande Bondsrepubliek.

Het was de Duitse hereniging, tot schrik van sommige buurlanden. Het uitspreken van die schrik kostte Ruud Lubbers een internationaal toetje na zijn premierschap, want Kohl nam wraak door stokjes te steken voor Lubbers’ ambities bij de EU en de NAVO.

Allemaal lang geleden en “bijna” vergeten. Ter gelegenheid van de Tag der deutschen Einheit testte de Berliner Zeitung de kennis over de gebeurtenissen die tot de val de Berlijnse Muur en uiteindelijk tot de Duitse hereniging in 1990 leidden. Een Einheitsquiz met 29 vragen. Leuk om kennis en geheugen te testen. Ik had er twee fout. Probeer het ook eens.

Erik de Graaf