Havel en de vrijheid

Meter voor meter schuifelden duizenden Tsjechen in de afgelopen dagen door de Praagse Burcht om afscheid te nemen van Vaclav Havel, de schrijver, dissident en president die hen in 1989 vrijheid bracht. Ineens herinnerde ik me dat ik al eens zo’n stoet rouwende Tsjechen op diezelfde plek had zien voortschuifelen.

Woestdruk was het in september 1979 in de Praagse Burcht, omdat lange rijen treurende mensen afscheid wilden nemen van hun oud-president Ludvik Svoboda (1895-1979). Tien jaar later bracht Havel vrijheid, maar Svoboda wás de vrijheid in hoogsteigen persoon. Nou ja, svoboda is het Tsjechische woord voor vrijheid. Zoals zmrzlina ijs betekent.

Ironisch is het dat je met de naam van de vrijheid de president van een communistische dictatuur kon worden. In de Praagse Lente van 1968 was Ludvik Svoboda als president van Tsjechoslowakije na Alexander Dubcek één van de gevierde helden van de opstand van 1968. Na het neerslaan van de Lente bleef hij president van het land met als gevolg dat hij al twee jaar later door het Tsjechoslowaakse volk werd beschouwd één van de meest gehate representanten van de communistische onderdrukking.

In 1975 werd Svoboda afgezet. Zwaar dement of, zoals in mijn familie wordt gezegd, "zo kinds als een kommetje". Vier jaar later overleed hij terwijl ik een paar dagen door een regenachtig Praag dwaalde. Wie er in die lange rijen afscheid van Svoboda namen is niet duidelijk. Vooral partijgenoten, neem ik aan. Havel zal er niet bij geweest zijn. In 1979 werd hij veroordeeld tot vierenhalf jaar gevangenis, omdat hij als mede-oprichter van Charta 77 de staatsmacht had uitgedaagd.

Ik stond er wel bij en keek ernaar. In de Ausgewählte Schriften van Marx en Engels, die ik indertijd voor 49 kronen in de Duitse boekwinkel in Praag kocht, vond ik vanavond een krantenfoto uit de Rude Pravo van de lange rijen voor Svoboda.

Erik de Graaf

Knoop in de loop

Ringo Starr presenteerde deze week zijn veelkleurige “knotted gun”. Een pistool met een knoop in de loop als symbool tegen geweld. Aanleiding voor Ringo was de 31e verjaardag van de moord op zijn mede-beatle John Lennon op 8 december. Ringo eist zwaardere straffen tegen wapenbezit. Terecht.

Ringo was nooit de meest creatieve beatle. Ook dit keer was hij niet echt origineel. Sinds 1988 staat een grote “knotted gun” voor het gebouw van de Verenigde Naties in New York. No Violence heet dat beeld van de Zweedse kunstenaar Carl Fredrik Reuterswärd, die overigens net als Ringo geïnspireerd was door de moord van Michael Chapman op Lennon.

Reuterwärds boodschap tegen het geweld heeft zich sindsdien over zestien Europese en Amerikaanse steden verspreid. Naast het origineel in New York zijn twee andere originelen in Luxemburg en in het Zweedse Malmö te zien. Daarnaast bestaan er dertien replica’s. In het Olympisch Museum in het Zwitserse Lausanne, bijvoorbeeld. Of in een park in het Zweedse Boras, waar in 2003 Anna Lindh, de minister van Buitenlandse Zaken, werd vermoord. Een mooi symbool tegen een brute moordaanslag.

Begin dit jaar ben ik vergeefs op zoek geweest naar de Berlijnse replica, die volgens mijn informatie ergens in de tuin van het Kanzleramt moest staan. Ook een toeristengids met een groep Japanners kon me niet verder helpen. Uit een foto begreep ik later dat ik aan de verkeerde kant van de Spree had gezocht. De Duitse versie is in 2005 door de kunstenaar aan Duitsland geschonken. De toenmalige kanselier Schröder zei bij de onthulling dat het beeld geen misverstanden toeliet. Hij noemde het een monument voor de vrede. Intussen kijkt Angela Merkel vanuit haar werkkamer tegen het beeld aan. Ik ben benieuwd wat zij ervan vindt. In ieder geval is ze nog nooit in het park bij haar kantoor gesignaleerd, las ik pas. Behalve dan op weg naar de helikopterlandingsplaats in de tuin.

Erik de Graaf

Noordpolderzijl na het hoge water

Noordpolderzijl is de kleinste open zeehaven van Nederland. Net boven Usquert, een kwartiertje fietsen vanuit Warffum. Het ontstond tweehonderd jaar geleden door de bouw van een spuisluis na de inpoldering van de Noordpolder. Het is een unieke plek aan het Wad, met uitzicht op de onbewoonde eilanden Rottumerplaat en Rottumeroog. Op iets grotere afstand zie je bij helder weer het Duitse toeristeneiland Borkum liggen. Wie Noordpolderzijl eenmaal kent gaat er van tijd tot tijd even de kop boven de dijk steken.



En elke keer is het uitzicht dan weer anders. Bij zon, regen, wind of mist, bij eb of bij vloed, in lente, zomer, herfst of winter. Week in en week uit. Altijd weer even verrassend. Vanmiddag zag ik het lege haventje onder grauwe bewolking na het extreem hoge water van vorige week met de overstroomde kwelders. Het is een week verschil. Het zoeken van de verschillen is geen moeite.

Erik de Graaf

PS: voor meer foto's van Noordpolderzijl na het hoge water klikt u hier!