Spannende verkiezing van Duitse president

Vandaag geen voetbal op de televisie, maar op twee Duitse netten is het momenteel spannender dan bij de voetbalwedstrijden van de laatste weken. In de Berlijnse Rijksdag wordt vandaag de nieuwe bondspresident gekozen door ruim 1200 kiesvrouwen en –mannen (verder: kiesmensen) uit het Duitse parlement en uit de parlementen van de Duitse deelstaten.

Altijd was de verkiezing van bondspresidenten een politiek kunstje. De regeringscoalitie kwam met een kandidaat, die het opnam tegen kansloze opponenten van de oppositie. Nog nooit kwam het voor dat de kandidaat van de oppositie de nieuwe president werd. Op dit moment bestaat daar nog een kleine kans op.

Op grond van de politieke verhoudingen zou regeringskandidaat Christian Wulff (CDU) fluitend bondspresident moeten worden, maar tientallen CDU'ers hebben in de eerste twee stemrondes niet op Wulff gestemd. Hun stem ging naar Joachim Gauck, de door de Grünen en de SPD voorgestelde tegenkandidaat, die in de afgelopen weken een meerderheid van de Duitse bevolking voor zich ingenomen heeft. Als Oost-Duitse dominee, DDR-dissident en na 1991 directeur van de Stasi-archieven heeft Gauck zich ontwikkeld tot de “kandidaat van de democratie”.

Twee kiesronden waren er eerder vandaag. Tweemaal kreeg Wulff de meeste stemmen, maar onvoldoende voor de absolute meerderheid. In de derde ronde, die vanavond plaatsvindt, is een absolute meerderheid niet meer nodig. De grote vraag is nu of de kiesmensen van Die Linke (via wat omwegen de opvolgerpartij van de gevreesde Oost-Duitse communistische partij SED) de moed op kunnen brengen tegen de rechtse CDU-kandidaat Wulff te stemmen en vóór DDR-dissident en Stasi-bestrijder Gauck.

Het zou voor Die Linke een goede gelegenheid zijn om te tonen dat ze niet langer een nabrander van het DDR-communisme is en een kritische blik heeft op de geschiedenis van haar voorloper. Aan de andere kant zijn niet weinig oude DDR-kaders (vaak nu nog lid van Die Linke) in de jaren negentig juist door Joachim Gauck ontmaskerd als Stasi-spion.

Het blijft vanavond waarschijnlijk nog een poosje spannend in Berlijn. Ik ben benieuwd.

Erik de Graaf

Deutschland. Noch nicht vorbei!

“Deutschland, Deutschland”, scandeerden de leerlingen toen ik vanochtend lokaal A017 binnenliep. En dit keer zonder “alles ist vorbei”. Het is grappig dat je als leraar Duits tijdens voetbalkampioenschappen wordt geassocieerd met de prestaties van de Mannschaft. “Mannschaft is vrouwelijk, meneer, want het eindigt op –schaft”.

En de houding ten opzichte van Duitsland is opvallend positief. Dat is een trend die de laatste jaren doorzet, heb ik het idee. OK, over de niet toegekende 2-2 waren mijn leerlingen niet te spreken, maar de overwinning was terecht. Duitsland speelde goed en leuk, vonden ze. Voor we aan het proefwerk begonnen legde ik nog eens de link tussen het onterecht toegekende doelpunt van Geoff Hurst in 1966 en het onterecht afgekeurde van gisteren.

Die Mannschaft is tegenwoordig goede reclame voor Duitsland en misschien ook wel voor het vak Duits. Tien jaar geleden leek dat nog onvoorstelbaar. Het Duitse betonvoetbal van toen kon op weinig sympathie rekenen, waarop de associaties met Duits verleden gemakkelijk opgeld deden. Dat lijkt even over. Gelukkig maar.

Erik de Graaf

Discussie over KLIMAATKILLERS

De Vereniging Zuivere Energie organiseert volgende week woensdag 30 juni een thema-avond over kolencentrales. Aanvang om 20 uur. Plaats van samenkomst is het Dorpshuis aan de Hooilandseweg in Roodeschool (drie minuten lopen vanaf het station).


Roodeschool ligt op een steenworp afstand van de Eemshaven, waar de komende jaren twee kolencentrales zullen verrijzen. Een van NUON en een van RWE. Het is een goed idee van de Vereniging Zuivere Energie om de discussie over de geplande kolencentrales in Noord-Nederland nieuw leven in te blazen. Met uitzondering van de genoemde vereniging, die zich zeer verdienstelijk maakte rond de discussie over de bouw van een kolencentrale in Dörpen, bij Oost-Groningen over de grens, is er weinig georganiseerd verzet tegen de klimaatkillers.

Aan de andere kant van de grens is dat heel anders. In het Oost-Friese Emden, vanaf Delfzijl zichtbaar aan de andere kant van de Eems, demonstreerden 6000 mensen tegen de komst van een Deense kolencentrale, waarop de investeerder zich terugtrok. In het genoemde Dörpen wist de bevolking de bouw van een kolencentrale te verijdelen onder aanvoering van de Bürgerinitiative Saubere Luft (een zusterorganisatie van de Werkgroep Zuivere Energie).


Opvallend was dat de protesten aan de Duitse kant van de grens ondersteund werden door gemeenteraden. In de raad van Eemsmond stemde drie jaar geleden alleen de fractie van GroenLinks tegen de bouw van de kolencentrales in de Eemshaven. Ik was als jarenlange eenmensfractie en daarna als tweemensfractie behoorlijk gewend om in het zand (of liever: in de klei) te bijten, maar die stemming (waarvoor ik de helft van de afscheidsmusical van mijn zoon op de basisschool had opgegeven) voelde ik als de bitterste nederlaag.

Gelukkig vertelt de Vereniging Zuivere Energie volgende week in Roodeschool nog eens uitgebreid wat RWE, NUON en de landelijke, provinciale en lokale overheid liever niet vertellen over de kolencentrales in de Eemshaven. Hopelijk niet voor dovemansoren… KOMT ALLEN!

Erik de Graaf

Smokkelen voor de vrede

Op 21 juni 1985 fotografeerde ik in de woning van mijn Oost-Berlijnse vriend Uwe een tiental pagina’s van een discussiestuk over de onafhankelijke vredesbeweging. Het diarolletje zou in West-Berlijn worden ontwikkeld om de teksten vervolgens uit te typen, te vermenigvuldigen en te verspreiden onder deelnemers aan enkele kleinschalige vredeskampjes in Tsjechoslowakije.

Mijn herinnering aan die warme zomerdag zou diep zijn weggezakt als ik niet zes jaar later in mijn Stasidossier zou hebben gelezen dat Uwe kort na mijn vertrek naar West-Berlijn bezoek had gekregen van Sinico Schönfeld, die de laatste tijd vaak belangstelling toonde voor contacten van onafhankelijke Oost-Duitse vredesgroepen met vredesactivisten uit West-Duitsland en Nederland.

Jaren later bleek dat Sinico Schönfeld onder de schuilnaam Rudolf Ritter voor de Oost-Duitse geheime dienst Stasi had gespioneerd. Eerst had hij zich moeten bewijzen, maar in 1983 raakte de Stasi overtuigd van Schönfelds “goede inborst”. “De door de informant verzamelde informatie leidde tot verhindering van een onwetmatige vluchtpoging uit de DDR en tot de arrestatie van twee personen”, zo staat het in een Stasi-analyse van Schönfelds activiteiten.

Vanaf september 1983 was Schönfeld volwaardig Stasi-informant. Hij bespioneerde de Umweltbibliothek in Oost-Berlijn en vele oppositiegroepen zoals de Initiative für Frieden und Menschenrechte. Hoe diep Schönfeld in de DDR-oppositie kon infiltreren blijkt uit het feit dat hij in 1988 in een onbewaakt ogenblik een dagboek van de Oost-Duitse dissidente Bärbel Bohley kopieerde met apparatuur van de weduwe van dissident Robert Havemann. Of in Stasitaal: “Unter Ausnutzung einer günstigen Situation fotokopierte er das “England-Tagebuch” von Bärbel Bohley”.

Drie jaar eerder hoorde de spion Rudolf Ritter op die zonnige middag in juni dat ik kort voor zijn komst het Oost-Duitse discussiestuk had gefotografeerd “om het uit de DDR te smokkelen met als doel het te verspreiden in het NSA” (Stasi-afkorting voor: niet-socialistisch buitenland). In een Stasi-rapport van 1986 lees ik verder dat de afdeling HA (Hauptabteilung) VI, afdeling Recherche bij navraag bevestigde dat De Graaf die dag naar Oost-Berlijn was gekomen, maar ook alweer was uitgereisd. Met andere woorden: ze waren te laat om mijn diarolletje te onderscheppen.

Erik de Graaf

Het volk ontbinden en een ander kiezen…

Op 17 juni 1953 werd een arbeidersopstand in de DDR bloedig neergeslagen door Russische tanks. De opstand begon als protest van bouwvakkers op de Stalinallee tegen de hoge werkdruk, maar in korte tijd draaide de staking uit op een algemeen protest tegen het DDR-regime. Niet alleen in Oost-Berlijn, maar ook in talloze andere Oost-Duitse steden werd gedemonstreerd.

De Oost-Duitse leiders noemden de Aufstand tot aan hun laatste snik “een door fascistische provocateurs organiseerde en door de CIA ondersteunde staatsgreep”. Ook de communistische dichter Bertolt Brecht maakte zich grote zorgen over de ontwikkelingen in de DDR. Op zijn dagelijkse wandeling door Oost-Berlijn ontwaarde hij veel fietsen uit het westen, die door provocateurs zouden zijn gestald om verder te voet de contra-revolutie te verspreiden.

In zijn theater aan de Spree had Brecht zijn medewerkers er in een lange toespraak gewezen op de gevaren van het fascisme. Daarna stuurde hij twee medewerkers naar de Oost-Duitse radiostudio. Zij boden aan dat Brecht met zijn theatergroep de zendtijd voor de rest van de dag zou overnemen om “de verwarde arbeiders” met liederen en gedichten op de verworvenheden van het socialisme te wijzen. Het radiostation gaf er de voorkeur aan de zendtijd gewoon verder met operette te vullen.

Brecht bleef aan de kant van het DDR-regime staan, maar bekritiseerde wel de ontstane kloof tussen regering en volk. Klassiek zijn Brechts dichtregels “of het niet veel eenvoudiger zou zijn als de regering het volk zou ontbinden en een ander zou kiezen”:

“…. Ware es da
Nicht doch einfacher, die Regierung
Löste das Volk auf und
Wählte ein anderes?”

Erik de Graaf

Aartsconservatieve Bart de Wever

Het Vlaamse deel van de Belgische parlementsverkiezingen lijkt vandaag gewonnen te zijn door de N-VA, de Nieuw Vlaamse Alliantie van lijsttrekker Bart de Wever. De oerconservatieve Vlaams nationalisten, over het algemeen echter zonder de xenofobe trekken van het racistische Vlaams Belang, kregen vandaag in Vlaanderen bijna één van elke drie stemmen.

Van 1995 tot 1999 ontmoette ik lijsttrekker Bart de Wever regelmatig op bijeenkomsten van een groepje politieke historici met proefschriftambities. Er zijn fraaie werken uit dat groepje voortgekomen, maar op twee boeken is het wachten nog steeds. Mijn eigen onderzoek naar de politieke cultuur in de jaren vijftig ligt in stapels papieren in een hoek van mijn studeerkamer te verstoffen en hoe het met het onderzoek naar naoorlogse Vlaamse partijvorming van De Wever gaat weet ik niet. Vermoedelijk zal hij voorlopig geen tijd voor historisch onderzoek hebben. De N-VA wil van Vlaanderen een autonome republiek maken.

Ten tijde van onze discussiebijeenkomsten over politieke geschiedenis stond de politieke toekomst van Bart de Wever nog in de sterren. Maar in de manier waarop ik hem in de afgelopen jaren op de Belgische televisie (zo noemt ik Eén en Canvas nog maar gewoon) als Vlaams nationalistisch politicus zag acteren was hij nog heel herkenbaar. Deskundig, erudiet, gevat, maar altijd op zijn hoede. Bijna wantrouwend zelfs, want lang niet alle collega-historici (waaronder ook SP’er Ronald van Raak) namen De Wever serieus in zijn Vlaamse droom. De Wever toonde zich op onze bijeenkomsten als een aartsconservatieve Vlaming uit de school van Edmund Burke, zoals hij dat als N-VA-leider ook doet.

Bepaald niet iemand om het mee eens te zijn, maar wel humoristisch in de omgang. Tijdens een cafébezoek na een van onze discussiebijeenkomsten bekritiseerde Bart de Wever met veel humor zijn ouders voor het feit dat ze hem net als zijn oudere broer B. de Wever hadden genoemd. Bruno de Wever was al hoogleraar geschiedenis aan de Universiteit van Gent. Bart vond het maar verwarrend, vooral omdat hij in de schaduw van zijn broer stond, terwijl hij duidelijk de ambitie had daar uit te komen. Dat is inmiddels gelukt, lijkt me. Bart is al een poosje B. de Wever nummer 1. Tegenwoordig vindt Bruno de Wever het waarschijnlijk uiterst lastig net als zijn broer als B. de Wever door het leven te gaan.

Erik de Graaf

"De kiezer met zijn nuchtere verstand"

Turbulente verkiezingscampagnes zijn van alle tijden. Vooral de campagne van 1956 was berucht om het harde karakter. Vier jaar eerder, bij de Tweede Kamerverkiezingen van 1952, streden de PvdA en de KVP “nek-aan-nekker” dan gisteren de VVD en de PvdA. Zowel de sociaaldemocraten als de katholieken behaalden indertijd 30 zetels in een parlement met nog 100 zetels. Pas in 1956 werd de Tweede Kamer tot 150 leden uitgebreid.

De PvdA won nipt van de KVP. Met 28,9 tegen 28,6 procent, dus nog nipter dan de VVD gisteren van de PvdA won. Het was een historische overwinning, want de sociaaldemocraten werden voor het eerst in de geschiedenis de grootste partij van Nederland (ook een parallel met gisteren). Willem Drees kreeg daarmee opnieuw de positie van minister-president, een functie die hij overigens al vier jaar als kleinere oppositiepartner had vervuld.

Een jaar later moest de PvdA haar rol als grootste partij verdedigen bij de gemeenteraadsverkiezingen. De retoriek spatte van de campagnes. Het ging na 1952 jarenlang om de Doorbraak (van confessionelen naar de PvdA) of de Katholieke Eenheid. In die verkiezingsstrijd was voor die tijd veel geoorloofd. Onlangs vond ik in de socialistische krant Het Vrije Volk van 30 mei 1953 een gedichtje over de felle propagandastrijd, die uiteindelijk was beslecht "door de kiezer met zijn nuchtere verstand":

NA DE PROPAGANDA

Ze mogen rustig zeggen wat ze willen.
Ze mogen het desnoods ónrustig doen.
Ze mogen al hun scheldwoorden verspillen,
Gerust aan dreigementen zich vertillen
En spotten met het simpelste fatsoen –

Ten slotte wordt het antwoord toch gegeven
Door iemand met een potlood in zijn hand
Die altijd nog zijn zin heeft doorgedreven,
Die wéér een stuk historie heeft geschreven:
De kiezer met zijn nuchtere verstand.

Erik de Graaf

Denk niet langer na, maar...

…vergeet toch niet uw verkiezingsaffiche achter uw raam te plakken. In de VPRO-gids vindt u er deze week elf, gemaakt door elf ontwerpers en illustratoren. Voor elk wat wils. Het bovenstaande affiche is gemaakt door Jona Rotting. Ook op te hangen in combinatie met uw eigenlijke partijvoorkeur.

Erik de Graaf

Traditie

Je kunt over Joran van der Sloot veel zeggen, maar hij lijkt in ieder geval een man van traditie. Vijf jaar geleden verdween Natalee Holloway op 30 mei. Vijf jaar werd een jonge Peruviaanse vermoord. Ook op 30 mei. En opnieuw wordt Van der Sloot gezocht. Hopelijk hebben ze hem snel te pakken, in ieder geval voor het volgende jubileum. Niet alle tradities hoeven in stand te blijven.

Erik de Graaf