Autonome Landloop

Wandelen door boerenakkers en velden is niet altijd toegestaan in Noord-Groningen. Zodra de overheid plannen ontwikkelt stromen de bezwaarschriften van de LTO Noord binnen. Veelal standaardbriefjes over insleep van ziekten en vervuiling door de toeristen.

Bij Pieterburen is al sinds jaren Andorra's Autonome Landloop (AAL) een positieve uitzondering. De route leidt over onverharde paden over boerenerf naar de Waddendijk in de Negenboerenpolder. Een enkele bord levert informatie over de cultuurhistorie van het gebied.

De wandelaar wordt beloond met een prachtig uitzicht vanaf de dijk over de kwelders en de Waddenzee. Heerlijk op een voorjaarsdag als vandaag.

Erik de Graaf

Och, Rogge toch!

Jacques Rogge, de voorzitter van het Internationaal Olympisch Comité, vindt dat het westen wat terughoudender in zijn kritiek op China moet zijn. Het westen past geen grote mond, zei hij in een interview in de Financial Times. Nog maar veertig jaar geleden hadden West-Europese landen nog kolonieën, waar ook misstanden waren. Meneer Rogge toont historisch besef.

Meneer Rogge vergeet dat er in die westerse landen toch heel wat veranderd is sinds veertig jaar. OK, het is nog steeds moeilijk delen van het verleden onder ogen te zien, maar in het hier en nu zijn er behoorlijke verbeteringen. In China niet. De gruwelen van de Culturele Revolutie in de jaren zestig en zeventig kostten tien- of zelfs honderdduizenden Chinezen het leven. Op 4 juni 1989 drukte China de opstand op het Plein van de Hemelse Vrede met veel geweld de kop in. Met honderden of zelfs duizenden doden, niemand weet het precies, tot gevolg.

Uit rapporten van mensenrechtenorganisaties blijkt niet dat er door de Olympische Spelen verbetering in de mensenrechtensituatie is. Integendeel, het wordt er niet prettiger op. Ik begrijp dat Rogge zijn olympische belangen heeft, maar door zijn opmerkingen in de Financial Times vermengd hij sport en politiek op een wijze die hij van zijn tegenstanders niet wil horen. Zijn pleidooi voor een "rustige en respectvolle aanpak" zal weinig opleveren.

Volgend jaar is de opstand op het Plein van de Hemelse Vrede twintig jaar geleden. Net als het eind van de communistische landen in Oost-Europa en de val van de Berlijnse Muur. In dat proces in Oost-Europa heeft "Beijing" een belangrijke rol gespeeld. Demonstranten in Oost-Berlijn, Leipzig, Warschau en Praag waren als de dood dat hun regimes het Chinese voorbeeld zou volgen door met opstanden met veel geweld in te slaan. Op sommige plaatsen heeft het maar een haar gescheeld. Die angst van toen is er ongetwijfeld de oorzaak van dat premiers van landen als Tsjechië en Polen nu veel sneller hebben gezegd dat ze de openingsceremonie in augustus aan zich voorbij zullen laten gaan. Ze beseffen beter dan meneer Rogge waar het om gaat.

Erik de Graaf

Oterdum

Vanmiddag stond ik op het bizarre kerkhof van Oterdum, een paar kilometer oostelijk van Delfzijl aan de Eems. Een hof zonder kerk eigenlijk. Die kerk werd al in de jaren zeventig afgebroken om de vooruitgang van de industrie alle ruimte te bieden. Evenals de rest van het 200 zielen tellende dorp.
Het cynische feit doet zich voor dat het geplande industrieterrein nog steeds niet tot Oterdum reikt. Het had dus nog gemakkelijk behouden kunnen blijven. Wat nu van Oterdum rest zijn de grafstenen, die keurig zijn herplaatst op de op Deltahoogte gebrachte dijk aan de Eems. En het monument, dat het dorp, de golven van de zee en de opkomende industrie toont.

Erik de Graaf

Een klein trucje van Koop Tjuchem

Mijn voetblessure is genezen, waardoor ik sinds enkele weken weer wat rondjes door het Groninger landschap ren. En dan ziet de wereld er toch weer anders uit. Niet altijd mooier, helaas.

Gisteren deed ik vanuit Warffum een rondje Breede. Vanaf de secundaire weg langs de N363 heb je dan een goed uitzicht op het mooie buurtschap Breede, dat in de afgelopen jaren verprutst is door de bouw van een foeilelijke boerenschuur vlak naast het terrein van de oude Breedenborg. Er vlak achter zag ik nu een half ingestorte rieten dak van een oorspronkelijke landbouwschuur.

In mijn eerste raadsvergadering in oktober 2000 stond de bouw van een landbouwschuur en woonhuis vlak naast Breede op de agenda. De statige Breedenborg was al enkele jaren in bezit van de bouwgigant Koops uit Tjuchem (u kent hem wel van de bouwfraude), die de ooit afgebrande en weer herbouwde borg als bedrijfsconferentiecentrum wilde gebruiken.

De raad van Eemsmond stemde indertijd in. De nieuwe gebouwen zouden volgens Koop Tjuchem in de plaats komen van een schuur en bedrijfswoning op het borgterrein. Doel van de hele operatie was om het borgterrein in oorspronkelijke historische vorm te herstellen. Een houten bedrijfswoning zou worden afgebroken, de oude boerenschuren zouden weer deel gaan uitmaken van het borgterrein (onder andere als koetshuis) en ook de gracht zou weer in oorspronkelijke staat worden gebracht. Als klap op de vuurpijl was in de onderhandelingen van de gemeente met Koop Tjuchem besproken dat het borgterrein weer gedeeltelijk toegankelijk voor het publiek zou (kunnen) worden.

Inmiddels zijn we acht jaar verder. De lelijke nieuwbouwschuur in open gebied is wél gerealiseerd. Verder is de situatie gebleven zoals hij was. De oude bedrijfswoning is niet afgebroken, maar wordt verhuurd. Het beoogde koetshuis is in februari gedeeltelijk ingestort en voor de grote schuur op het borgterrein staan acht zeecontainers, waarin hekwerk opgeslagen schijnt te staan, dat de gemeente Eemsmond (terecht of onterecht?) niet als omheining wenst toe te staan. En over gedeeltelijke toegankelijkheid van het terrein is nooit meer iets vernomen.

Koop Tjuchem is bekend van de grote trucs. Dit lijkt op een klein trucje om de bouw van een nieuw bedrijf mogelijk te maken. Van de tegenprestaties is nog niets terechtgekomen.

Erik de Graaf

Commandant voor één dag

De Taliban claimt de bermbom in Uruzgan als een gerichte aanslag op de zoon van generaal Van Uhm. Logisch, zelfs als ze vantevoren niets hadden geweten van de militaire aanwezigheid van Dennis van Uhm. Of de Taliban werkelijk op de hoogte was blijft onduidelijk. De Nederlandse pers wist het wel en was door Defensie verzocht er niet over te berichten.

De discussie ging gisteren over de vraag of het verstandig was om de zoon van de hoogste militair naar Uruzgan uit te zenden. Uit angst voor een "Prince Harry-effect". Daar bovenop verbaas ik me als ik lees dat juist Dennis van Uhm in een open, ongepantserde terreinwagen zat op het moment van de aanslag. Blijkbaar was men zich er in Uruzgan zelf helemaal niet van bewust een "Harry" in de gelederen te hebben. Zou het niet voor de hand hebben gelegen om een dag na de commandantenwissel iedereen, dus ook zoon Dennis, gepantserd te vervoeren?

Minister van Middelkoop heeft generaal geadviseerd zich eerst op zijn persoonlijke omstandigheden te richten. Volledig terecht. Het volgende advies zou moeten zijn zich als commandant van de troepen in Uruzgan terug te trekken. Een commandant met persoonlijk oorlogsleed kan en mag niet meer de eindverantwoordelijkheid voor de troepen in Uruzgan dragen. Elke militaire ontwikkeling zal voortaan in de context van de gesneuvelde generaalszoon worden geplaatst. En vooral de tegenslagen. Generaal Van Uhm moet een commandant voor één dag blijven.

Nog beter zou het zijn als de minister eens goed zou overwegen wat we nu eigenlijk doen in Uruzgan. Misschien beseft hij dan dat het beter is niet alleen de commandant, maar alle troepen zo spoedig mogelijk uit Afghanistan terug te trekken.

Erik de Graaf

Erik in vorm

Ik twijfelde al een poosje aan het behangetje op mijn weblog. Niet modern, een tikkeltje burgerlijk, te bruin, somber. Ik ben er gemakkelijk aangekomen in de blogspot-designwinkel en was al vanaf het begin in januari van zins een nieuwe look aan te meten. Het komt er alleen niet van.

Gelukkig kijk ik af en toe op de site van Nina-in-vorm, die op haar leuke site regelmatig rondleidingen geeft door creatief ingerichte woonkamers. "Op bezoek" in de woonkamer van Nina's zus voelde ik mij onmiddellijk thuis, zoals u zult begrijpen als u ook op de thee gaat. Voor een goede indruk moet u even doorklikken naar mijn blog.

Erik de Graaf

Indonesiëweigeraars in Veenhuizen

Veenhuizen staat de laatste maanden volop in de belangstelling. Eerst door de publicatie van Het pauperparadijs van Suzanna Jansen, later toen de gemeente Noordenveld bekendmaakte een plekje op de Werelderfgoedlijst te willen voor het Drentse gevangenisdorp.

Een paar weken geleden kreeg ik het bericht dat Adriaan "Bill" Goddijn op 82-jarige leeftijd was overleden. Bill had Veenhuizen op een andere manier leren kennen, namelijk als gevangenenkamp voor Indonesiëweigeraars. Militairen die wel de eigen landsgrenzen wilden verdedigen, maar het verdomden de Nederlandse orde overzee te herstellen. Om de vele weigeraars onder te brengen werd in september 1948 het kamp Bankenbosch in gebruik genomen. Bankenbosch was een open inrichting, die behoorde tot de gevangenis in Veenhuizen. Bankenbosch had bouwland en vee en werkplaatsen voor de productie van kleding, meubelen en brood. Het werk was gevarieerd en er waren veel mogelijkheden voor gemeenschappelijke activiteiten.

Ondanks hun gevangenschap en veel moeilijke momenten bewaren veel Indonesiëweigeraars goede herinneringen aan hun periode in Bankenbosch. Er was een uitgebreid verenigingsleven. Een voetbalclub bijvoorbeeld, die zelfs uitwedstrijden speelde. En een wandelvereniging, die in de wijde omgeving wandelde. De Indonesiëweigeraars in Bankenbosch vormden één grote familie, vertelde Bill me vorig jaar nog. “De weigering heeft me 3,5 jaar van mijn leven gekost, maar het was toch geen verspilde tijd. Ik was redacteur van een eigen kampblad De Schakel, ik heb veel getekend en geschilderd en ik was regisseur van de toneelvereniging in Bankenbosch.” Bill legde het leven van Veenhuizen vast in cartoons: van plattegronden tot het avondeten. "Ende vreest niet, Roffel is met U!" Roffel was de directeur van Bankenbosch.

Bill Goddijn werd in 1950 overgeplaatst naar de koepel in Haarlem. Hij was opstandig. Daaraan had hij ook zijn bijnaam Bill te danken. "Als je mijn naam niet weet noem je me maar Bill", had hij kort na zijn aankomst in Bankenbosch een officier toegebeten. Voor zijn collega-weigeraars bleef hij sindsdien (en tot op de dag van vandaag) Bill heten. In 1951 was door de onafhankelijkheid van Indonesië de grootste stroom Indonesiëweigeraars verwerkt. Bankenbosch werd in juli van dat jaar voor die categorie delinquenten gesloten. De toen nog in Bankenbosch verblijvende weigeraars werden overgeplaatst naar de gevangenis in het voormalige Duitse concentratiekamp Vught. Er zijn steeds minder weigeraars die er nog over kunnen vertellen.

Erik de Graaf

Groningen-Ajax

Treurige taferelen vanmiddag in de Euroborg. Brandende wc-rollen, die het hele stadion in de rookwalm zetten. Tientallen gewonden en een handvol ziekenhuisopnames. Voetbal! Tenminste, is dat voetbal?

Eigenlijk ergerde ik me de hele week al aan de randverschijnselen van de naderende voetbalwedstrijd. In de noordelijke pers, maar ook landelijk, was er veel aandacht voor een "ludieke actie" van de supporters van de Z-side. Zogenaamd grappige t-shirts met de tekst "Fuck Ajax en 110% anti-Amsterdam" gingen vandeweek als warme broodjes over de toonbank in het supportershonk in de Euroborg. Voetbal? Nou, lijkt me niet.

Waarschijnlijk is de fik van vanmiddag veroorzaakt door een enkeling, hooguit door een paar onverlaten. De meeste dragers van het "ludieke" t-shirt balen ook van de chaos van vanmiddag. Ze dachten blijkbaar echt even dat de tekst grappig was. Maar niet uit te sluiten valt dat die enkeling (eventueel met handlangers) gehandeld heeft in die broeierige sfeer, die door dat respectloze t-shirt was ontstaan.

Op de school van mijn zoon was het t-shirt ook onderwerp van gesprek geweest. Bij thuiskomst vertelde hij dat je heel hard vóór je favoriete club moet juichen, maar niet tégen de tegenstander. Hij vond het gelukkig niet zo'n leuk shirt. Ik hoop dat een beetje van dat respect doordringt tot de voetbalsupporters. Ik hoop ook dat FC Groningen de smet van vanmiddag snel achter zich laat en zo snel mogelijk het positieve imago van de afgelopen jaren kan terugverdienen.

Erik de Graaf

Dood in de Stasigevangenis

Vandaag, 12 april, is het 27 jaar geleden dat Matthias Domaschk in een Stasigevangenis in het Oost-Duitse Gera om het leven kwam. Nog geen 24 jaar oud. Twee dagen eerder was Mats met een vriend vanuit Jena met de trein naar Berlijn vertrokken. Doel van de reis was een verjaardagsfeest, maar tot zijn dodelijke pech vond dat weekend ook het Tiende Partijcongres van de Sozialistische Einheitspartei Deutschland (SED) in de hoofdstad plaats. Halverwege de reis werden Domaschk en zijn vriend uit angst voor verstoring van het partijcongres door de Stasi uit de trein gehaald en voor verhoor naar Gera overgebracht. Daar kwam hij na urenlange verhoren onder nog steeds niet opgehelderde omstandigheden om het leven. Moord, zeggen zijn vrienden. Zelfmoord, antwoordt de Stasi, eigenlijk tot op de dag van vandaag.

Inmiddels is in Jena, waar Matthias Domaschk leefde en waar hij vanuit de vredesbeweging de DDR bekritiseerde, een straat naar hem genoemd: de Matthias-Domaschk-Strasse. In een verklarende tekst onder het straatnaambordje is te lezen: “Der Jenaer Matthias Domaschk geb. am 12. Juni 1957 kam am 12. April 1981 in der Untersuchungshaft des Ministeriums für Staatssicherheit unter ungeklärten Umständen zu Tode”.

Jaren later, in 2004, schreef de voormalige leider van de Stasi in Gera, ene Dieter Lehmann, een brief aan de burgemeester van Jena. Hem was nu pas ter ore gekomen dat er een straat naar Domaschk was genoemd en moest hiertegen, vond hij, in naam van al zijn voormalige medewerkers bij de Stasi, bezwaar maken. Domaschk was niet in voorarrest (Untersuchungshaft) en kon dus “objectief niet tijdens dat voorarrest om het leven zijn gekomen”, aldus kameraad Lehmann. Zijn zelfmoord, Lehmann schreef SUICID in hoofdletters, was gepleegd in een publiek toegankelijke bezoekersruimte. Er moest een eind komen aan de leugens rondom Domaschk, vond Lehmann.

Ruim 23 jaar na Mats’ dood ontstond opnieuw grote onrust onder zijn vrienden. Net als in 1981, toen al kon niemand zich de zelfmoord voorstellen. Daar was Mats helemaal geen typ voor. En de Stasi? Die had blijkbaar iets te verbergen. Nu, maar ook toen. Uiterst stiekum moest Mats worden begraven. Dankzij een zich versprekende buurvrouw kwamen zijn vrienden erachter dat hij dood was. Er waren enkele tientallen vrienden op de begraafplaats aanwezig, een paar dagen later zouden het er honderden zijn geweest. Het beeld dat een bevriende kunstenaar voor op het graf maakte werd de nacht erna door de Stasi weggehaald. Zijn dood was van grote invloed op de vredesbeweging in Jena. Hij was er nooit meer bij, maar toch altijd aanwezig. Bij acties van de vredesbeweging, in de gevangenis, waarin veel van zijn vrienden later terechtkwamen. En later ook, als zij vanuit de gevangenis door het westen waren vrijgekocht, ook in West-Berlijn. En nog steeds valt er regelmatig een traantje als hij ter sprake komt. Matthias Domaschk, 12 juni 1957 – 12 april 1981.

Erik de Graaf

Berlijn-Tempelhof symbool voor betere tijden

Prachtige foto's van het Berlijnse vliegveld Tempelhof op de weblog van Hans van Egdom. Hans meldt ook dat er binnenkort (op 27 april) in Berlijn een referendum wordt gehouden over het voortbestaan van het stadse vliegveld. Enkele jaren geleden heeft het gemeentebestuur van Berlijn tot opheffing besloten, maar op inititatief van de CDU is een actie ontketend voor het behoud als kleine luchthaven voor zakenreizen of voor een dure privékliniek met landingsbaan.

De voorstanders van het behoud van het vliegveld slaan fors op de historische trommel. Tempelhof staat dan ook bol van de geschiedenis. Die begon in de Goldene Zwanziger van de vorige eeuw, toen vanaf een voormalige excercitieveld de eerste vliegtuigen opstegen. Al in de jaren dertig groeide het uit tot het grootste vliegveld van Europa. In de nazitijd moest het natuurlijk nog groter. In 1934 kreeg de bekende nazi-architect Ernst Sagebiel de opdracht voor een nieuw gebouw, dat in 1939 werd geopend en onderdeel was van Albert Speers "bouwplan voor de Rijkshoofdstad". Op de foto's van Hans van Egdom is die sfeer nog heel voelbaar.

Het belangrijkste historische argument van de voorstanders voor het behoud van Tempelhof is de luchtbrug van de Amerikanen naar West-Berlijn. Van juni 1948 tot mei 1949 vlogen dagelijks 1400 Amerikaanse vliegtuigen met voedsel en andere goederen naar West-Berlijn, omdat de aanvoerslijnen over land door de Russen waren afgesneden na de invoering van de Duitse Mark in West-Berlijn. De luchtbrug was één van de schermutselingen aan het begin van de Koude Oorlog, die uiteindelijk in de Duitse en Berlijnse Deling resulteerden. De Amerikanen vlogen in feite ook de vrijheid naar West-Berlijn over. De minister van Buitenlandse Zaken Dulles was zich daarvan goed bewust: "De huidige situatie is voor de Verenigde Staten uit propagandistisch oogpunt zeer gunstig. Wij winnen het aanzien de Berlijnse bevolking van een hongersnood te hebben gered, de Russen krijgen de schuld vanwege hun blokkademaatregelen". Die belangrijke slag was gewonnen door het westen: De West-Berlijners accepteerden het "nieuwe" vijandsbeeld.

Het is opvallend dat het referendum vooral in het voormalige West-Berlijn leeft en de Ossies koud lijkt te laten. Van de 240.000 verzamelde handtekeningen kwamen er maar een paar duizend uit het oosten. Een (groot) deel van de behoudzucht komt voort uit frustratie over de ontwikkeling van Berlijn. De stad is zo goed als failliet. Al jaren. Onlogisch is dat ook niet met de enorme opgave om van twee miljoenensteden (West- en Oost-Berlijn) één bloeiende metropool te maken. Omdat de nood aan de oostkant van de stad het hoogst was is West-Berlijn er in de afgelopen 10-15 jaar bekaaid afgekomen. Inmiddels wordt dat zichtbaar in het straatbeeld. Het vliegveld Tempelhof staat symbool voor betere en heroïsche tijden.

In feite is het te dol om zo'n klein vliegveld in stedelijke omgeving te behouden. Stel je voor dat het Vondelpark een landingsbaan voor de grachtengordel werd. Beter is het enorme groene terrein voor recreatie te bestemmen en van het gebouw van Ernst Sagebiel een luchtvaartmuseum te maken, zoals de Grünen willen. Ik mag over twee weken niet stemmen, maar ik zou het geloof ik wel weten.

Erik de Graaf

Post van de CIA

Vandaag viel er een grote enveloppe uit de Verenigde Staten in de brievenbus. Afzender: Center for the Study of Intelligence, een wetenschappelijk instituut van de CIA dat zich bezig houdt met "any historical, operational, doctrinal, or theoretical aspect of intelligence". Het Center geeft het tijdschrift Studies in Intelligence. Journal of the American Intelligence Professional uit, waarvan me twee exemplaren werden toegestuurd.

Aanleiding was een historisch artikel over Stasi Operations in the Netherlands, 1979-89, geschreven door Beatrice de Graaf. Ik ken Beatrice (wel graafwerk, maar geen familie!) door haar proefschrift Over de Muur. De DDR, de Nederlandse kerken en de vredesbeweging, waarover ik enkele jaren geleden artikelen schreef in het antimilitarische tijdschrift VD/AMOK en in Horch und Guck. In haar Amerikaanse artikel van maart 2008 geeft Beatrice een beeld van de operaties van de Stasi in Nederland, zoals ze die in de Stasi-archieven is tegengekomen. Daarbij ging het om politieke, militaire en economische spionage, maar ook om pogingen de Nederlandse vredesbeweging te infiltreren en te beïnvloeden. Bekende verhalen, vaak uit haar proefschrift, maar ook nieuwe episodes.

Relatief veel aandacht is er voor de belangstelling van de Stasi voor de Groningse Vredeswinkel. Vanuit Groningen werden veel contacten onderhouden met vredesactivisten in de DDR en werd een actie voor persoonlijke vredesverdragen tussen Ossies en Wessies gecoördineerd. Als illustratie daarvan staat mijn vredesverdrag met mijn vriend Knopf uit Erfurt uit november 1983 in het CIA-blad afgebeeld, gedownload van de site Jugendopposition van de Havemann Gesellschaft in Berlijn.
Een andere foto bij het artikel had ik Beatrice een paar weken geleden na enige aarzeling zelf opgestuurd. Op 13 augustus 1986 (de Berlijnse Muur bestond die dag 25 jaar) organiseerden we een Muuractie in de Groningse Herestraat, waarbij we op een drukke zaterdagmiddag met een zelfgemaakte Muur de Berlijnse (of Groningse) deling naspeelden.

Voor de observatie van de Groningse activisten in de DDR hoefde de Stasi nauwelijks naar Nederland. De oost-westcontacten konden grotendeels in de DDR zelf in kaart worden gebracht door bespionering van de Oost-Duitse vredesgroepen, waarmee de contacten bestonden. Er is slechts één Stasi-operatie in Groningen zelf bekend. In 1989 werd een bezoek gebracht aan het Vredesinformatiecentrum in de Steentilstraat, waarover ik al eens met Joost Eskes in het Dagblad van het Noorden schreef.

Het blijft een boeiende geschiedenis. Blijkbaar ook nog steeds voor de CIA, vanuit een historisch perspectief mag ik hopen. Het CIA-tijdschrift is wel interessant. Ik zal morgen één van mijn exemplaren naar AMOK sturen.

Erik de Graaf

Erich Mühsam, de gevangene

Erich Mühsam, anarchist, publicist en schrijver, werd geboren op 6 april 1878 in Berlijn. In 1934 werd hij op 56-jarige leeftijd door de nazi's vermoord in het concentratiekamp Oranienburg. Zijn 130-ste verjaardag vier ik met een typerend gedicht van Mühsam uit 1919. Na de mislukte revolutie van de anarchistische radenrepubliek van München, waarin Mühsam een leidende rol speelde, werd hij tot vijftien jaar gevangenis veroordeeld. Sich fügen, heisst lügen, is de steeds terugkerende zin. Kortom: hou je haaks, blijf bij je principes. Je voegen betekent liegen.

Der Gefangene

Ich hab's mein Lebtag nicht gelernt,
mich fremdem Zwang zu fügen.
Jetzt haben sie mich einkasernt,
von Heim und Weib und Werk entfernt.
Doch ob sie mich erschlügen:
Sich fügen heißt lügen!

Ich soll? Ich muß? - Doch will ich nicht
nach jener Herrn Vergnügen.
Ich tu nicht, was ein Fronvogt spricht.
Rebellen kennen bessre Pflicht,
als sich ins Joch zu fügen.
Sich lügen heißt lügen!

Der Staat, der mir die Freiheit nahm,
der folgt, mich zu betrügen,
mir in den Kerker ohne Scham.
Ich soll dem Paragraphenkram
mich noch in Fesseln fügen.
Sich fügen heißt lügen!

Stellt doch den Frevler an die Wand!
So kann's euch wohl genügen.
Denn eher dorre meine Hand,
eh ich in Sklavenunverstand
der Geißel mich sollt fügen.
Sich fügen heißt lügen!

Doch bricht die Kette einst entzwei,
darf ich in vollen Zügen
die Sonne atmen - Tyrannei!
dann ruf ich's in das Volk: Sei frei!
Verlern es, dich zu fügen!
Sich fügen heißt lügen!

Erich Mühsam . 1878 - 1934

Von Ossietzky naar Sonnenburg (1933)

Precies 75 jaar geleden, op 6 april 1933, werd de Duitse schrijver en journalist Carl von Ossietzky van een Berlijnse gevangenis naar het concentratiekamp Sonnenburg getransporteerd. Drie dagen eerder was het concentratiekamp, ongeveer tachtig kilometer ten oosten van Berlijn in het huidige Poolse Slonsk, door de nazi's in gebruik genomen.

Von Ossietzky was na zijn militaire dienst in de Eerste Wereldoorlog voorgoed pacifist geworden. Als voorzitter van de Deutsche Friedensgesellschaft en hoofdredacteur van het vermaarde tijdschrift voor kunst, politiek en economie Die Weltbühne was hij geregeld gearresteerd. In 1931 werd Von Ossietzky wegens spionage veroordeeld, omdat zijn tijdschrift over de verboden bewapening van het Duitse leger had bericht. Een dag na de brand van de Rijksdag in Berlijn op 28 februari 1933 werd Von Ossietsky voor het eerst door de nazi's gearresteerd. Na enkele weken in de gevangenis van Berlijn-Spandau te hebben gezeten werd hij op 6 april 1933 naar het Sonnenburg gebracht.

Vorig jaar sprak ik de 95-jarige Erwin Jöris, die eveneens in 1933 als jonge Berlijnse communist in Sonnenburg terechtkwam. “Ik behoorde met 700 anderen tot de eerste gevangenen van dit kamp", vertelde Jöris. "In het begin wekten de nazi’s de indruk dat het om een normaal strafkamp ging, maar het ging er hard aan toe. In juli 1933 kwam een buitenlandse delegatie het kamp inspecteren, waarvoor de boel eerst keurig werd opgeruimd. Op een vraag naar het kampleven verwees medegevangene Carl von Ossietzky, die een jaar later de Nobelprijs voor de literatuur won, naar de tijd van de heksenvervolgingen. Dat moest hij zwaar bezuren”, herinnerde Jöris zich. “Na het vertrek van de delegatie werd Von Ossietzky dagenlang gemarteld. Toen ik hem terugzag herkende ik hem nauwelijks meer”.

Jöris werd eind 1933 plotseling uit Sonnenburg vrijgelaten, maar zou tot 1955 nog wel heel vaak in de klauwen van Hitler of Stalin verblijven. Carl von Ossietzky werd in het voorjaar van 1934 naar het concentratiekamp Esterwegen, bij Oost-Groningen over de grens. overgeplaatst. Nog in hetzelfde jaar werd hij met tbc in een ziekenhuis opgenomen. In 1938 stierf hij aan de gevolgen van die ziekte.

Erik de Graaf

Geen rondweg om Noordhorn!

Vandeweek een lange commissievergadering Economie & Mobiliteit gehad in het Groningse provinciehuis. Geheel volgens de verwachting, want er was een lange agenda en bij wijze van uitzondering, zo werd mij verteld, was de begintijd naar half twee 's middags verlegd. Het avonddeel was exclusief voor het agendapunt "tracékeuze van de omlegging van de N355 bij Zuid- en Noordhorn".

De behandeling van dat controversiële voorstel begon met 39 (lees: negenendertig!) insprekers. De spreektijd was voor de gelegenheid teruggebracht tot twee minuten per persoon, dus 40 x 2 = 80 minuten en dan hebben we het nog niet over de tijdsoverschrijdingen en de gemiddeld 30 seconden op- en afkomst van de insprekers.

Dertig insprekers waren tégen de rondweg door het Rietdal (ik schreef er enkele weken geleden over), maar vóór een "onderdoorweg" langs de andere kant van het dorp. Opvallend vond ik de diversiteit van de bijdragen. Niet zelden worden dezelfde bezwaren in staccato herhaald. Dit keer was de afwisseling groot. Ondernemers, boeren, wandelaars, genieters, dichters, schillders cultuurhistorici en andere bezorgde dorpsbewoners verzorgden een bijna avondvullend programma, waaraan maar net de muziek ontbrak.

Uit het gedicht 2020 - NOORDHORN NU van Ben Hoogland:

"Was het één brug? Twee bruggen had men nodig
en in een rondweg werd het dorp toen opgesloten
door een volstrekt verkeerd provinciaal besluit.

Noordhorn verstierf. Men kon geen kant meer uit,
een Gronings dorpslandschap werd overbodig.
Mijn God, dacht ik, een dorp ging naar de kloten."

Gelukkig leken de argumenten voor het landschap sterk en overtuigend. Na een jarenlang heen en weer van GS tussen twee tracévarianten maakten de meeste fracties hun uiteindelijke voorkeur bekend. Die sloeg naar gunstige kant uit. Alleen CDA en de Christenunie bleven voor de landschapsverrommelende variant. De PvdA (in meerderheid), de SP, GroenLinks, D66 en de Partij voor de Dieren hadden voorkeur voor de onderdoorweg. Daartoe neigde de Partij van het Noorden ook. De VVD maakte nog geen definitief standpunt bekend. Op 23 april valt in Provinciale Staten de beslissing.

Erik de Graaf