Op de Brocken

Het nadeel van een wandeling door de Duitse natuur is dat je nooit als eerste op de plaats van bestemming aankomt. Altijd is een grote Duitse dichter je voor geweest. Zo ook afgelopen vrijdag bovenop de Brocken, met 1142 meter de hoogste berg in de Harz.

Na een urenlange tocht langs beekjes door naaldbossen stonden we eerst oog in oog met Johann Wolfgang von Goethe, die de top al op 10 december 1777 had bedwongen. Niet in fris voorjaarsweer vanuit Schierke onder aan de berg, zoals wij, maar midden in de winter door dertig centimeter sneeuw vanaf het Torfhaus aan de westkant van de berg. De boswachter Degen ried Goethe af verder naar boven te lopen. Het was te mistig, vond hij, te gevaarlijk. Maar Goethe was eigenwijs. Hij overwon de top en schreef er dertig jaar later over in de Faust.

Zevenenveertig jaar na Goethe maakte mijn held Heinrich Heine zijn wandeling door de Harz. Zijn tocht van Göttingen over de Brocken naar Ilserode beschreef Heine in Die Harzreise uit 1826. Aan zijn aankomst op de hoogste top herinnert weer een tweede monument, een paar stenen verder dan dat van Goethe. Heine trof het niet boven op de Brocken. Het gemiddelde aantal mistige dagen per jaar op de berg is 306 (gemeten sinds 1836). Uit een aan de meester toegedichte passage in het Gipfelbuch op de Brocken trof Heine zo’n mistige dag:

Grosse Steine

Müde Beine

Saure Weine

Aussicht keine

Heinrich Heine

Wij hadden vrijdag wel geluk op de Brocken. Het was koud, er dwarrelde hele fijne sneeuw, maar het uitzicht was prima. De puffende stoomtrein van Schierke naar boven en terug namen we niet. Dat deden Goethe en Heine tenslotte ook niet. Beneden in het dorp waren de voorbereidingen voor de Walpurgisnacht in volle gang. Met andere woorden: Goethe was ook alweer eerder beneden.

Erik de Graaf

Eisler op de vlucht

Antifascist, avant-gardist, muziekwetenschapper, communist, componist en ga maar door. Hanns Eisler (1898-1962) schreef naast talloze strijdbare liederen en het Oost-Duitse volkslied ook muziek voor theaterstukken van Bertolt Brecht (hierboven rechts met Eisler) en voor films van Joris Ivens, Fritz Lang en Charlie Chaplin. Eisler was veelzijdig. Consequent en eigenwijs van vroeg tot laat. Gevierd en verguisd, en dat vaak door dezelfde mensen. Zijn levensloop vertelt een even boeiend als gruwelijk stuk geschiedenis van de twintigste eeuw. De Eerste Wereldoorlog, de opkomst van het nationaalsocialisme in Duitsland, de Tweede Wereldoorlog, de pijnlijkste momenten van de Koude Oorlog en de opbouw van het communisme in de DDR. Vaak was Eisler onderweg in zijn leven, meestal op de vlucht. “Eisler on the go”. Alsof hij altijd op het verkeerde moment op de verkeerde plek was.

Na 1933 kon de joodse communist zich maar beter niet meer in Duitsland vertonen. Na omzwervingen door Europa verbleef Eisler vanaf 1938 in de Verenigde Staten, waar hij muziek maakte voor Brecht en voor Lang en Chaplin in Hollywood. Hij schreef er een boek over filmmuziek met Theodor Adorno. Wat moest je anders in ballingschap? Na 1945 begon in Amerika een fanatieke veldtocht tegen het communistische gevaar. Als belangrijke zondebok werd Gerhart Eisler gezien. Hanns’ broer zou een spion van de Sovjetunie in de VS zijn. Volgens hun zus Ruth Fischer, die in 1936 wegens trotskisme in Moskou bij verstek ter dood was veroordeeld, was haar broer zelfs een atoomspion. In een proces tegen Gerhart trad Ruth op als getuige van de aanklager, terwijl Hanns voor de verdediging van zijn broer sprak. Chaplin kon zich niet voorstellen dat Shakespeare tegen dit soort drama op kon.

In mei 1947 begonnen de verhoren van Hanns Eisler door de onderzoekscommissie naar “un-American activities”. Commissielid Richard Nixon noemde de kwestie Eisler “misschien wel de belangrijkste die door de commissie was behandeld”. Chief-investigator Stripling noemde Eisler de “Karl Marx van de muziek”. Steun van Chaplin en Leonard Bernstein kon niet voorkomen dat Eisler in 1948 uit de VS werd uitgewezen. Eisler on the go. Eisler op de vlucht. Woody Guthrie schreef er een prachtig nummer over. Ik kan Guthries uitvoering nergens vinden maar die van Billy Bragg is ook mooi.

Erik de Graaf

PS: gisteren gaf ik een inleiding over Eisler bij een concert van het Eisler Trio in het kerkje van Breede bij Warffum. Dit is een fragment uit mijn verhaal.

Warffum Alert! Demonstratie tegen gaswinning

En dan ben ik ineens actievoerder. Pffff. Veel reacties kreeg ik deze week op mijn blog over het Open Huis bij de NAM-locatie in Warffum. Er ontstond een actiegroep onder de naam Warffum Alert! Aanstaande donderdag 20 april demonstreren we tegen de gaswinning in Warffum en in het algemeen (verzamelen tussen 18.00 en 18.30 uur in A.G. Bellstraat voor Het Hogeland College voor een vreedzame tocht richting NAM-locatie). Er is genoeg gas gewonnen. Alarm! Het is tijd voor duurzame energiebronnen.

Wat is er nu eigenlijk in Warffum aan de hand? Vlak naast het grote Groninger gasveld ligt het kleine Warffumer veld. Het is een van de honderden kleine gasvelden in Nederland, waaruit al dertig jaar gas wordt gewonnen. Het Warffumer veld strekt zich uit onder het hele dorp. Op het kaartje zie je hoe dicht het bij het Groninger veld ligt. Er zit hooguit honderd meter tussen bij het bruggetje bij de Oude Weersterweg. Het Warffumer veld ligt wel veel hoger. Op 2000 á 2500 meter onder het oppervlak. De Groninger veld ligt op ongeveer drie kilometer diepte. Ze raken elkaar dus niet. Het gaat ook om ander gas: in Warffum om hoog calorisch gas, in het grote Groninger veld is het laag calorisch.

In de noordpunt vlak onder de Middendijk is de NAM-locatie. Vandaaruit wordt in drie richtingen gas gewonnen (zie de pijltjes). Eén tak gaat onder het hele dorp door tot ongeveer bij de ijsbaan. Uit die well (zo noemen ze dat, geloof ik) is in de afgelopen tien jaar bijna vier miljard kuub gas (3.911.000.000) getrokken (volgens mijn laatste gegevens, maar verbeter me waar dat nodig is). De andere richtingen lijken sinds 2003 niet meer in gebruik te zijn. Van de oorspronkelijke acht miljard kuub gas is er nog één over. Dat laatste gas willen ze in de komende jaren uit de grond trekken.

Volgens een brief van de NAM aan een beperkt aantal Warffumers vindt in april en mei groot onderhoud plaats, maar het valt omwonenden op dat er al langere tijd verhoogde activiteit op de locatie is. Vermoedelijk gaat het om voorbereidingen om het laatste gas uit het Warffumer veld te winnen. Volgens een deskundige van Milieudefensie zijn de laatste “restjes” vaak het zwaarst. Daar is groter materieel voor nodig. Zwaardere compressoren om de druk erop te houden. In Bierum levert dat overlast op door een laag frequent geluid. Misschien worden die twee stille boorrichtingen ook weer in “ere” hersteld. Dat blijft gissen. Want duidelijkheid is niet NAM’s grootste kwaliteit. Ik vind het ontstellend dat zelfs de provincie en de gemeente nauwelijks lijken te worden geïnformeerd. Na vragen van D66 in Provinciale Staten en een motie in de raad van Eemsmond is minister Kamp om opheldering gevraagd.

De gaswinning onder Warffum is natuurlijk peanuts in vergelijking met die uit het grote Groninger veld. Toch is er veel bevingsschade in Warffum, hoewel het dorp aan de rand van het bevingsgebied ligt. Huis-aan-huis bijna op de wierde, van kleine tot forse schade. In het buitengebied staan boerderijen die zwaar onder bodemdaling te leiden hebben. De bevingen deden de rest. Het wordt tijd dat er eens goed onderzocht wordt wat de samenhang tussen velden voor gevolgen heeft. Maar nu eerst maar eens stoppen met die gaswinning. Dan kan ik weer wat leuks gaan doen.

Erik de Graaf

PS: het is zoals geschreven moeilijk info te vinden. Veel bronnen zijn tegenstrijdig. Laat het weten als iets anders is. Waar nodig wijzig ik. 

NAM houdt open huis in Warffum

In januari was het veertig jaar geleden dat ten noorden van Warffum een boortoren van de NAM werd bezet. Vijf actievoerders beklommen het bouwwerk op een gure winterdag in 1977. Ze vermoedden dat in Warffum stiekem onderzoek werd gedaan naar mogelijkheden om radioactief afval op te slaan. De actievoerders werden op de grond ondersteund door tientallen sympathisanten. Na een bezetting van tien uur in regen en windkracht 9 stapten de bezetters in een hoogwerker van de Mobiele Eenheid. Einde actie.

Het was misschien wel de eerste actie tegen de NAM in Noord-Groningen. Inmiddels zijn er vele acties gevolgd. Gelukkig is er geen radioactief afval in Noord-Groningen opgeslagen, maar de gevolgen van de gaswinning zijn even desastreus. Ook in Warffum, dat aan de rand van het gasgebied ligt, is vrijwel huis-aan-huis bevingsschade aan woningen, boerderijen en scholen. Sinds dertig jaar wordt ook gas gewonnen uit het kleine Warffumer gasveld. Precies op de plek waar veertig jaar geleden de boortoren werd bezet.

Vorige week werd bekend dat Economische Zaken toestemming heeft verleend om de gaswinning in 28 kleine gasvelden in het land fors te verhogen. Ook in Warffum. Zonder overleg met de plaatselijke bevolking en met het gemeentebestuur en zonder enige openbare procedure. De gemeenteraad van Eemsmond nam vorige week met algemene stemmen een motie aan, waarin stond dat minister Kamp zonder fatsoenlijk overleg de gaskranen niet verder open mocht draaien. Met overleg overigens ook niet, wat mij betreft.

Gisteren ontvingen de bewoners van de noordkant van Warffum een brief (ten zuiden van de Juffer Marthastraat heeft volgens mij niemand de brief ontvangen), waarin werd uitgelegd dat in april en mei groot onderhoud op de NAM-locatie wordt uitgevoerd. Over de verhoogde gaswinning wordt gezwegen. In de brief worden we wel uitgenodigd om de NAM-locatie op donderdag 20 april te komen bezoeken. Er is dan een inloopsessie van 19 tot 22 uur, waar “van alles te horen en te zien valt over de locatie Warffum en aardgas in de breedste zin van het woord”. De feesttent staat er al.

Zet het alvast in uw agenda. Dan kunnen we vertellen dat we niet van de productieverhoging gediend zijn, maar dat we de NAM geen strobreed in de weg leggen als ze de gaswinning in Warffum stopzetten. Er staat nergens in de brief dat de inloopsessie alleen voor omwonenden is. Er wordt wel gevraagd even van tevoren per mail bij de NAM aan te melden. En het is verboden te fotograferen. Dat u het weet.

Erik de Graaf

Warffum-Noord

Bob Dylan in Oost-Berlijn

Bob Dylan heeft dit weekend in Stockholm eindelijk zijn Nobelprijs voor de Literatuur opgehaald. Hij was toch toevallig in Stockholm, want in zijn Never Ending Tour stonden twee concerten in Zweden gepland.

De Never Ending Tour loopt nu bijna dertig jaar, maar ook daarvoor trad de zingende literaat al duizenden keren op in tientallen jaren. In september 1987, driekwart jaar voor de start van zijn afscheidstournee, speelde Dylan in Berlijn. Eigenlijk zou het concert in de West-Berlijnse Waldbühne plaatsvinden, maar de kaartverkoop liep voor geen meter. Er waren nog maar 3500 kaartjes á 48 D-Mark verkocht toen Dylans management besloot in te gaan op het verzoek van de communistische DDR om naar de andere kant van de Berlijnse Muur te vluchten.

Het Vredesconcert van Dylan in het Treptower Park (met Roger McGuinn, Tom Petty en de Heartbreakers in het voorprogramma) was een propagandistisch waagstuk van de DDR. Er werd dan ook op hoog niveau over het concert van de “sogenannte Altmeister des Rock” vergaderd. ”Er is vanuit te gaan”, schreef de geheime dienst Stasi geruststellend, “dat Bob Dylan zich bij zijn optreden gedisciplineerd zal gedragen tegenover publiek en organisator”.

In zes uur tijd werden 60.000 kaartjes á 10 Ostmark verkocht. Uiteindelijk deinden op donderdagavond 17 september 1987 ruim 80.000 enthousiaste fans uit de hele DDR mee op Dylans grootste hits. Jarenlang was Dylans muziek "als decadente westmuziek" verboden geweest in Oost-Duitsland. Dit was de grote kans om de helden uit de jaren zestig en zeventig live te zien en te horen. Like a Rolling Stone, Blowin’ in the Wind en vele andere hits. De cartoonist van de linkse krant taz uit West-Berlijn hoorde zelfs het toepasselijke All along the watchtower. Of Dylan dat ook werkelijk speelde in het Treptower Park kan ik nergens vinden. Misschien niet. Hij zou zich tenslotte gedragen, volgens de Stasi.

Erik de Graaf