Dertien december op vijfentwintig mei. Elk jaar sta ik er even bij stil wat er op 13 december 1981 gebeurde, dus al tweeëndertig keer. De Poolse hoop op vrijheid vervloog doordat generaal Jaruzelski met Russische militaire achterwacht de noodtoestand afkondigde.
Het was een zondag en buiten was het koud. Vlak na twaalven zette ik de radio aan. Net te laat voor het nieuws, maar na de eerste woorden wist ik wat er aan de hand was. Het hing tenslotte al een poosje in de lucht. “Noodtoestand, nieuwe militaire raad”, hoorde ik de nieuwslezer zeggen. "Er mag nu geen bloed meer vloeien", zei de Poolse paus in een eerste reactie.
Ik dacht aan mijn vrienden in Poznan en in Lodz. Aan mijn laatste bezoek, een half jaar eerder. Aan de openheid van de mensen, de vrolijkheid, maar ook aan de spanning, de crisissfeer. Aan de lange rijen voor de slagers, de bakkers, de slijters, de sigarenwinkels en voor de loketten op het station. Twee uur duurde het voor ik een kaartje van Krakow naar Warschau veroverd had.
Vrienden namen me vanuit Lodz mee naar Lowicz om een katholieke processie te bekijken. Moest ik zien, vonden ze, om van mijn vooroordelen af te komen. Tevergeefs overigens. Ik zag mensen op hun knieën en kruizen slaan voor passerende priesters. Ik zag portretten van Karol Wojtyla, de Poolse paus. Maar ook een kruis voor de vrije vakbond Solidarnosc onder de preekstoel. Katholieke contra-revolutie. De katholieke macht, die op 13 december 1981 onderdrukt werd, voorlopig onderdrukt werd.
Op die druilerige dertiende december 1981 dacht ik ook aan mijn Oost-Berlijnse vriend Achim, die me in oktober had verteld te vrezen als Oost-Duits reserve-officier naar Polen te worden gestuurd. Hij zou het verrekken, kondigde hij me aan. Hij zou weigeren als Duits militair oostwaarts te trekken, maar de gevolgen voor zichzelf kon hij niet overzien. Desertie in oorlogstijd? Gewoon weigeren werd al hard genoeg bestraft in de DDR.
Gelukkig voor Achim deden de Polen het zelf, zonder Oost-Duitse militaire steun. Onder leiding van generaal Jaruzelski en onder druk van het Kremlin. Elk jaar denk ik op 13 december even terug aan die dag. Vandaag ook even in mei toen ik las dat de generaal die de Poolse hoop de kop indrukte is overleden.
Erik de Graaf
Geen opmerkingen:
Een reactie posten