Het wassende water
van Herman de Man las ik rond mijn twintigste, zoals ik met mijn Zeeuwse familieroots
alles las over water en overstromingen. De schrijver had een bijzondere naam,
vond ik. Driedubbel masculien. Het bleek een pseudoniem. In werkelijkheid heette
hij Salomon Herman Hamburger. Sal werd hij genoemd. Hij werd in 1898 geboren in
Woerden en groeide op in Benschop en Oudewater. Zijn vader was een joodse
marskramer. Vanaf zijn dertiende hielp Sal zijn vader. ’s Avonds ging hij naar
de Avondtekenschool in Oudewater of leerde hij Frans en Duits. Na de scheiding
van zijn ouders verhuisde Sal met zijn moeder naar Amsterdam. Daar raakte hij
bevriend met Jeanne Berkhout, de dochter van Cornelis Berkhout, een
geestverwant van Domela Nieuwenhuis. Hij belandde daardoor in kringen van
vrijdenkers, anarchisten en pacifisten. Hij deed mee aan hun antimilitaristische
propaganda, maar zorgde ervoor dat hij niet van opruien kon worden beschuldigd.
Op 17 januari 1918, in het laatste jaar van de Eerste
Wereldoorlog, moest hij zich in Leiden melden voor zijn militaire dienstplicht.
Hij weigerde een uniform aan te trekken en belandde in de Leidse militaire
gevangenis Gravensteen. Na een half jaar werd hij overgeplaatst naar Fort
Spijkerboor, een onderdeel van de Stelling van Amsterdam. Hij had het er beter
naar zijn zin dan in Leiden, omdat hij niet meer in eenzame opsluiting zat.
Toch hekelde hij het gevangenisregime in een illegaal gevangeniskrantje als
schrikbewind. In november werd Sal Hamburger overgeplaatst naar Scheveningen,
waar hij op 18 januari 1919 (vandaag een eeuw geleden) in vrijheid werd
gesteld.
In de jaren twintig en dertig bouwde Sal Hamburger als
Herman de Man (pas in 1943 nam hij die naam ook officieel aan) zijn literaire
oeuvre op, met Het wassende water uit
1925 als hoogtepunt. In 1925 trouwde hij met Eva Kalker. Een jaar later traden
ze tot de katholieke kerk toe. Dat hielp niet om in de Tweede Wereldoorlog aan vervolging
te ontkomen. Herman de Man ontkwam nog via Frankrijk naar Engeland, maar zijn vrouw
en vijf van hun zeven kinderen werden in Auschwitz vermoord. Anderhalf jaar na
de bevrijding kwam Herman de Man om bij een vliegtuigongeluk op Schiphol.
Erik de Graaf
In september bezocht ik Fort Spijkerboor, dat nu door Natuurmonumenten wordt beheerd. Op 1 september a.s geef ik er een lezing over gedetineerde
Indonesiëweigeraars in het Fort (voor in uw agenda).
Geen opmerkingen:
Een reactie posten